B біздің мазасыз уақыт, техникалық прогресстің мүдделерінің коны неғұрлым табиғи ресурстар лақтырылады, сол сияқты қоршаған ортаның табиғи экологиялық балансын сақтауға әрбір жаңа цикл аз көңіл бөлінеді. Сондықтан, нәтиже ретінде Жер халқының экологиялық құлдырау кезеңіне тез қарқынмен жақындағанын көру таңқаларлық емес.
Қазақстан, әсіресе, оның техногендік инфрақұрылымдық дамыған кейбір өңірлері мұндай жағымсыз үрдіске жатпайды, өйткені ластану қарқыны қолайсыз салдардың алдын алу үшін қабылданатын нормалармен салыстырғанда айқын «жағымды» болып табылады. Қазақстан бойынша өзендердің сол деңгейін алу — көптеген өңірлерде жағалау жолақтарындағы ормандарды бақыланбайтын кесуден өзендердің едәуір бөлігі қатты үсіп қалды немесе жай ғана жойылып кету шегінде тұр. Адамның табиғи байлықтарды тез игеруінің ең жағымсыз көріністерінің бірі-бүкіл Қазақстан бойынша қылқан жапырақты ормандарды жоюдың қарқынды қарқыны болып табылады [6]. Тек аз ғана өңірлер осы проблемамен күресуге тырысады және бұл Жоңғар-Алатау МҰТП аймағы.
Жоңғар Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі 2010 жылы құрылған, парк Жетісу Алатауы жотасының солтүстік макросклонында орналасқан және 356022 га аумақты алып жатыр, оның 39,6% — ы қорық аймағы, 17,6% — ы — экологиялық тұрақтандыру аймағы, 32,8% — ы-туристік және рекреациялық қызмет аймағы және 9,8% — ы-шектеулі шаруашылық қызмет аймағы.
Жоңғар-Алатау МҰТП өсімдік әлемі бай және алуан түрлі және ғылыми тұрғыдан қызықты көптеген эндемиялық және реликтік түрлерді қамтиды.
Жетісу Алатауының флорасы 2168 өсімдіктен тұрады, олардың 76 түрі эндемиялық, тек осы жотада кездеседі. Парк аумағында Жетісу Алатауында өсетін түрлердің 75% — дан кем емес.
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде қылқан жапырақты өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері зерттелді және 7 түрі анықталды және қылқан жапырақты өсімдіктердің биоәртүрлілігін сақтау және өсімдік қоғамдастықтары мен олардың мекендейтін ареалдары орнатылды. Кипарис тұқымдастары 3 арша түрлерімен (Juniperus), Қарағай тұқымдастары 2 түрлі: Сібір майқарағайы (Abies sibirica) және Шренк шыршасымен (Picea schrenkiana), эфедра тұқымдастары 2 эфедра түрлерімен (Ephedra) (1-кесте) ұсынылған.
Сібір самырсыны (Abies sibirica) — қараңғылық өсімдіктердің негізгі тұқымдарының бірі. Қылшықтың орналасуы бойынша шыршаға ұқсас, тұқым піскен кезде ыдырайтын тік тұрқы. Ағаштың шайырсыз, саңырауқұлақтар мен жәндіктер зақымдайды, оңай шіриді. Қолөнер ретінде бағаланады. Майқарағай теневыслива, холодостойка, талапты ылғалданады. Ауаның түтінденуі мен ластануын болдырмайды. 200 дейін өмір сүреді, кейбір ағаштар 500-700 жасқа дейін.
Ағаш биіктігі 30 м дейін тегіс сұр қабығы бар. Қылшық тегіс, төменгі жағында екі ашық жолақтары бар. Сондықтан да, майқарағайлық бүрлерді жинау әрекеті сәтсіздікке ұшырайды.
Жоңғар Алатауы жағдайында Майқарағай мамыр айында шаңды құрайды. Зауыт бір үйде. Шаңды сары масақтар — ерлер органдары: шаңды дәндер шаңды үлкен қашықтыққа көшіретін екі ұшатын ауа қапшығымен жабдықталған. Қара-күлгін бүршіктер-әйелдер генеративтік органдары әдетте өткен жылғы қашуда орналасқан, шыршаға қарағанда тік жоғары. Қуысының жоғары секрециясын төмендетеді чешуй, шиыршықты ішінде орналасқан бүрлерді, жұптасып отырады семяпочки. Пісіп жетілу кезінде бүрлер ашық-қоңыр болады және ұзындығы 7-9 см-ге дейін ұлғаяды. Қазан-қыркүйек айларында бүрлер шашылып, тұқымдармен бірге қабыршықтар да себіледі,сондықтан бұтақтарда бүрлердің шеткі өзектері ғана қалады. Бұл ерекшелік басқа қылқан жапырақты өсімдіктерден ерекшеленеді.
Шренк шырша (Picea schrenkiana)-Тянь-Шаньдің ең танымал ағашы, бұл түрдің атауында да көрсетілген. Жоңғар Алатауының, солтүстік Тянь — Шань жоталарының және Қырғыз жотасының шығыс бөлігінің таза немесе аралас ормандары пайда болады. Ылғал сүйгіш пордка солтүстік беткейлерде теңіз деңгейінен 1300-ден 2000 м-ге дейінгі биіктікте мозаикалық «парктік» екпелер түрінде кездеседі.
Бұл қуатты ағаш сібір, қара сұр қабықпен және тар, цилиндрлік ұшарбасымен ерекшеленеді. Повислые бұтақтары мән береді кроне өзіндік «плакучую» нысаны. Жапырақтары шиыршықта орналасқан және жеті жылға дейін өмір сүреді. Ағаш бір үй, арамшөп гүлдері колоскаға, ал ала — сүрек-сүрек бүршіктерге жиналған. Жас бүрлер әдетте қара-күлгін, піскеннен кейін (екінші жылы гүлденгеннен кейін) ашық-қоңыр, ірі (ұзындығы 10 см және ені 4 см), цилиндрлік пішінді. Мамыр айында шырша гүлдейді, желмен басқа қылқан жапырақты сияқты тозаңданады. Тұқымдар ұсақ және жеңіл, бір жақты қанаты 1,5 см дейін дөңгелектелген. Күзде ашылған бүрлерден төгіледі және желмен ауыстырылады. Тұқымдардың кейбір бөлігі су ағындарын жуып, қар көшкіндерін басып алады. Шырша топырақ байлығына аз тұтынады, көлеңкелеуді жақсы шығарады, бірақ ашық кеңістіктерде (көшкін, сырғымалар, өзен террасалары және жолдар жақын) жақсы жаңартылады.
Шырша ағашы Құрылыс және өңдеу материалы ретінде жоғары бағаланады, музыкалық аспаптарды жасау үшін қолданылады. Қылшықтан эфир майы мен витамин азығын алады, қабықты тері илеу кезінде қолданады.
Шренк шыршасы Жоңғар Алатауының эндемигі болып табылады және өзінің беріктігі, құрылымы, биіктігі мен ұлылығы жағынан американдық секвойямен салыстыруға болады. Бұл сұлулардың өмір сүру ұзақтығы 500 жылға дейін және одан да көп, діңнің биіктігі-диаметрі шамамен 2 м-ге дейін.
Жоңғар-Алатау МҰТП аумағында арша түрлерінің үш түрі бар: казак, жалғанказак және Сібір.
Арша қылқан жапырақты ормандардың жоғарғы бөлігінде, субальпиялық белдеуде таралған, кейде альпілік белдеуге кіреді.
Арша-карлик шыршамен салыстырғанда (оның биіктігі шамамен 1 м), бірақ қуатты тамыр жүйесі бар, тасты беткейлерде және Жартас учаскелерінде өсіп, қиратушы су тасқыны мен қар көшкінінің пайда болуына кедергі келтіреді. Белдіктің төменгі бөлігінде арч шығанақтарында шырша, шетен, талдың жеке даналары кездеседі. Жоғарғы бөлігінде арша өсінділері өте кішкентай (20-30 дейін) болып, тұтас емес, жеке күртешені құрайды.
Арша (Juniperus pseudosabina) — кең бұтақтары бар, жиі стеляланған бұта (биіктігі 100 см дейін). Алдыңғы түрден тек өсу нысанымен ғана емес, қысқа инелі жапырақтармен және ұсақ бүрлермен де ерекшеленеді. Алтайдан Батыс Тянь-Шаньге дейінгі таудың альпілік және субальпиялық белдеулерінде кездеседі. Әсіресе Алтайда және Іле Алатауында мол. Тау баурайларын бекітудегі стеллажайниктердің маңыздылығы ағаш тәріздес арша тәрізді болып табылады. Сондықтан да арч ормандарындағы демалыс адамдардың денсаулығына жақсы әсер етеді.
Казак арша (Juniperus sabina) — арша, Орта Азияда деп аталғандай, — қабыршақты жапырақтары бар стеляланған бұта. Арша тәтті-дәмді хош иісті шишкоягодтары тамақ және парфюмерлік өнеркәсіпте қолданылады. Ормандағы кішкене арша бұтасы кейде жас шырша үшін қабылданады. Олар шынымен сәл ұқсас. Сол және басқа өсімдіктің сабақтарындағы қылқан жапырақтардың бір орналасуы мүлдем әр түрлі. Ал арша сирек кездеседі және сабақтардан үш, өзіндік қабаттар — мутовкалармен кетеді.
Сібір аршасы (Juniperus sibirisa) — мәңгі жасыл бұта немесе шағын ағаш. Шишкоегодтар қыркүйек-қазан айларында ұрықтанғаннан кейін үшінші жыл ғана піседі, сондықтан бір өсімдікте бір мезгілде жас шишкоодтарды да, бір-қосжылдық жасыл және жетілген қара бояуларды да көруге болады. Ресей мен Қазақстанда кең таралған. Қылқан жапырақты, көбінесе қарағайлы ормандар, құрғақ және батпақты топырақта өсуде, жиі ағашы кесілген жерлерде өседі. Ағаш токарь ісінде пайдаланылады, таяқтар мен ойыншықтарды дайындауға барады. Шишка-жидектер ұзақ уақыт бойы медицинада, парфюмерияда, кондитерлік және ликер-арақ өнеркәсібінде қолданылады.
Жоңғар Алатауының аумағында эфедралық қылқан жапырақты немесе эфедра тектес екі түрі бар.
Қылқан жапырақты орташа (Ephedra intermedia) — тамырымен бірге екідінді мәңгі жасыл бұта. Жапырақтары қабыршақты пленкаларға дейін сирек кездеседі, сондықтан ассимиляция функциясын жасыл бұтақтар орындайды. Маусым айында ерлер масақтары шаңды, шілде-тамыз айларында піседі. Шишкоегодтар таңқурай жемісі, қызыл. Эфедра Еуропа мен Орта Азияда таралған. Құрғақ далаларда, бор және мергельді баурайларда, әктастарда, құмдарда және ұсақ-бытыраңқы учаскелерде, жиі үлкен мөлшерде өседі. Жасыл қашу халық медицинасында бұрыннан қолданылады.
Хвойник хвощевый (Ephedra equisetina) — әдетте двудомный вечнозеленый кустарничек с ползучим корневищем. Теңіз деңгейінен 1000-1800 м биіктікте ұсақ тас үйінділері мен жартас шатырларында орналасқан, онда қуатты тамыр жүйесі арқылы тамыр жүйесі тереңдей түседі. Еуропа мен Орта Азияның оңтүстік жартысында таралған. Олардың жемістері: қызыл, ет. Олардың ұзындығы 6-7 мм. тұқым дөңгелек, ұзындығы 4-6 мм. мамыр-маусым айларында гүлдейді. Шілде-тамыз айларында жеміс-жидек.