Жедел аппендицит туралы мәлімет

Жедел аппендицит (appendicitis acuta) — соқыр ішектің құрт тәрізді өсіндісінің жедел қабынуы. Ол іш қуысында орналасқан ағзаларда жедел түрде туатын аурулардың арасында ең жиі кездесетін сырқат болып табылады. Әдебиет көздерінде Жедел аппендицитрияланған статистикалық мәліметтерге назар аударсақ, тұрғындар арасында әрбір мың адамның 4-5-і жедел аппендицит (ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ) ауруына шалдығатынын байқауға бола­ды, ал емханалардың хирургиялық бөлімшелерінде емделетін ауру адамдарың 20~50%-ы аталмыш сырқатпен ауырғандарды құрайтыны байқалады (Астапенко В.Г., 1968, Арапов Д.А., 1971, Савельев В.С.1986, Әлиев М., 1978, Нұрмақов А.Ж., Волков Ю.В., 1983, Шевченко Ю.Л. және басқ. 1998, т.б.).

Жедел аппендицит ауруы, көбінесе, Жедел аппендицитс адамдарда (20-40 Жедел аппендицитстар аралығында) жиі кездеседі, ал сәбилер (2-3 Жедел аппендицитстағылар) және кәрі адамдар (70 Жедел аппендицитстан жоғары) бұл ауруға сирек шалдығады. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің, кейбір басқа аурулар терізді, пациенттердің жыныс ерекшеліктерінен тәуелді болуы анық байқалмайды, яғни сырқат әйел мен ерлер арасында бірдей кездесе береді.

Жедел аппендицит ауруының тарихы туралы арнайы әдебиет беттерінде Жедел аппендицитрияланған мәліметтерге көз жүгіртсек, ол ерте заманнан белгілі сырқаттардың бірі екенін аңғаруға болады. Өйткені ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ туралы деректер сонау ХII — ХIII ғғ. Египет емшілерінің қалдырған қолЖедел аппендицитзбаларында және көне замандағы ғалым-дәрігерлер Гиппократ, Абу-Али-ибн-Сина, Аль-Фараби т.б. еңбектерінде кездеседі. Аталған құЖедел аппендицитттар Жедел аппендицитзылған замандарда ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ оң Жедел аппендицитқ мықынның іріндеуі деп аталған көрінеді. Оның себебі ол дәуірлерде мықьш аймақтарында орналасатын іріңдеу ошақтары құрт тәрізді өсіндінің қабынуынан туатыны әлі белгісіз еді.

Оның құпиясы тек XIX ғ. екінші Жедел аппендицитртысында ғана анықталып, мықын аймағында іріңдіктің пайда болуының басты себебі соқыр ішектің құрт тәрізді өсіндісінің қабынуы екені дәлелденген, ал «аппендицит» деген ұғымды тұңғыш қолданған және алғаш ғылыми термин ретінде әдебиет көздеріне енгізген ғалым Реджинальд Фиц (1886) болды.

Жедел аппендицитті жіктеу, топтау (классификация). Әдебиет көздерінде аталмыш ауруды жіктеу жобаларының бірнеше түрлерін кездестіруге болады (Колесов В.И., 1972, Петровский Б.А., 1980, Савельев B.C.,1986, Кузин М.И., 1986 т.б.). Солардың ішінде хирургтердің арасында кең тараған және күнделікті жұмыста жиі пайдаланылып жүрген В.И.-Колесовтың (1972) жіктеу жобасы болып табылады. Аталмыш жіктеу жобасы мына төмендегідей:

1. Аппендикулярлық колика (colica appendicularis)
2. Жәй (беткейлі, катаральді) аппендицит (a. simplex, superficialis).
3. Деструктивті аппендицит (a. destructiva): а) флегмонозды; б) гангренозды; в) тесілген (перфоративті);
4. Асқынған жедел аппендицит (a. complicata). Асқынулары:

а) аппендикулярлық қабыну ісігі (агшендикулярлық инфильтрат); б) іш қуысының әр жерінде орналасқан аппендикулярлық шектелген іріндіктер (абсцестер); в) Жедел аппендицитйылған ірінді перитонит; г) басқадай асқынулары (пилефлебит, сепсис т.б.).

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің этиологиясы және патогенезі. Аппендицит сырқаты бірнеше ғасырдан бері белгілі болғанмен оның пайда болу себептері (этиоло­гиясы) және даму барысы (патогенезі) жөніндегі мәселелер осы күнге дейін толық шешімін таппай келеді. Бұдан бұрынғы замандарда ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің пайда болу себептері туралы бірнеше көзқарастар (теориялар) туған болатьш, солардың кейбіреулеріне қысқаша тоқтала өтейік.

Ашофтың (Aschoff, 1932) теориясы бойынша ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқаты өсіндіге өр жолдармен, яғни гематогенді, лимфогенді, ішек арқылы т.б. жолдармен жететін інфекциядан пайда болады. Дегенмен, бұл көзқарасты толық қолдау ақиқаттыққа Жедел аппендициттпайды, өйткені күнделікті тәжірибеде оған қайшы келетін Жедел аппендицитғдайларды байқауға болады. Мысалы, сырқаттың себебі инфекциялық агент деп есептесек, күні бүгінге дейін тек аппендицит сырқатын тудыратын және осы ауруға ғана тән, яғни спецификалық микробтардың түрлері анықталмаған, ал басқадай микробтар мен олардың ассоциациялары адамдардың көпшілігінде кездеседі, бірақ олардың бәрі бірдей аппендицит ауруына шалдыға бермейді.

Келесі теория, нервтік— қан тамырлық теория. Бұл козқарас бой­ынша өсіндіні қоректендіретін қан тамырларының, әртүрлі себептердің әсерінен, жиырылуы өсіндіде қан айналымының бұзылуын туғызады да, оның кілегей қабатында өліеттену ошақтары пайда болады. Одан соң сол жерлерге өсіндідегі немесе ішектің басқа бөліктерінен жететін энтерогендік микробтар шөгіп, түбінде сол жерлерде қабыну құбылысы туады (Риккер Г., 1928, Русаков А.В., 1951). Сырқаттың алғашқы басталу кезеңінде байқалатын кейбір клиникалық ерекшеліктеріне көңіл аударсақ, олар аталмыш көзқарасқа сәйкес келеді.

Кейбір ғалымдардың деректерінде ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің пайда болуы аллергия туғызатын факторлермен тығыз байланысты болып келетіні көрсетіледі (Захарова Г.Н., Шехов В.П., 1963). Тағы да бір топ ғалымдардың еңбектерінен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ пайда болуы күнделікті қолданатын тағамның түрлерімен (көбінесе ет немесе еттен даярланған тамақтар), оларды қолдану мөлшерімен және қолдану мерзімімен байланысты деген үғымды аңғаруға болады. Бұндай көзқарасты қолдайтын зерттеушілер же­дел аппендицит ет және одан дайындалатьш тағамдарды ұйқтар алдында әдеттегіден көп қолданған адамдарда жиі пайда болады деген пікір айтады (Драчинская Е.Л., 1963). Шынында, күнделікті тәжірибеде ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке шалдыққан кейбір пациенттердің анамнездерінде олардың ұйқыға Жедел аппендициттар алдында тоя тамақтанғаны және еттен даярланған тағамды қолданғандарын жиі анықтауға болады.

Кейінгі кезде жүргізілген ғылыми ізденістердің нәтижелеріне жүгінсек, олар жоғарыда көрсетілген Г. Риккер мен А.В. Русаковтың көзқарастарына Жедел аппендицитқындайды, яғни ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ соқыр ішек пен құрт тәрізді өсіндінің нервтік және қан тамырлық жүйелерінің қызметтері (функциялары) Жедел аппендицит жағынан қалыптан тыс өзгерістердің пайда болуынан туа­ды. Бұл тұрғыдан қарағанда, соқыр ішек пен осінді нервтерінің қалыпты қызметтері әр Жедел аппендицит жағдайлармен байланысты бұзылады, ал ол, өз кезегінде, өсіндіде қан айналым процесін төмендетіп, оның қабаттарында трофикалық өзгерістердің тууына себеп болады. Аталған тро-фикалық өзгерістер ағзаның шырышты қабатының, қалыпты Жедел аппендицитғдайда дамыған, микробтерге қарсы тұру қасиетін әлсіретеді. Демек сол жерде инфекция дамып, қабыну құбылысы пайда болады. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің дамуы өсіндіде қан айналымының тікелей бұзылуынан ( мыс. қан тамырының тромбозы) болуы да ықтимал.

Сонымен, жоғарыда аталған Жедел аппендицитғдайлардан туған қабыну құбылысы өсіндінің шырышты қабатынан басталады да, біртіндеп оның барлык, қабаттарын қамтиды. Ал қабыну процесі өсіндіден тыс шыққан Жедел аппендицитғдайда, жергілікті және Жедел аппендицитйылма перитониттің дамуына жол ашылады.

Ал енді осы құбылыстардың бәріне себеп болып отырған өсіңдінің нервтік жүйелерінің және қан тамырларының қалыпты қызметтерінің бұзылуына бірнеше Жедел аппендицитғдайлар өзара қосыла немесе әрбіреуі жеке әсерін тигізеді деген мәліметтер бар (Кузин М.И., 1986). Ол Жедел аппендицитғдайлар мына төмендегідей:

1. Адам организмінің сенсебилизациялануы (тамақтан, глистерден т.б. туатын аллергиялық Жедел аппендицитғдайлар);
2. Рефлекторлық себептер (асқазан, ішек, өт жолдарының және іш қуысындағы т.б. ағзалардың ауруларынан туатын рефлекторлық құбылыстардың әсері);
3. Құрт тәрізді өсіндінің қабаттарына, әсіресе оның шырышты қабатына, тікелей механикалық әсерін тигізетін факторлер ( мыс. нәжістік тастар, бөгде заттар т с.с).

Кейінгі кездегі әдебиет көздерінде ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің пайда болуында Жедел аппендицитлған туберкулез таяқшаларының (иерсиниоз) рөлі артуда деп көрсетіледі (Шапошников Ю.Л. және басқ., 1998).

Жедел аппендициттің клиникалық көріністері мен белгілері (симп-томдары). ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ жиі кездесетін және ертеден белгілі сырқатгар қатарына Жедел аппендициттқанымен, кейбір Жедел аппендицитғдайларда оны дәл анықтау (диагноз қою) оңайға түспейді, өйткені оның клиникалық көріністері әрбір ауру адамдарда әрқилы болып білінеді. Олай болуының себебі аурудың клиникалық көріністерінің біліну дәрежесіне бірнеше Жедел аппендицитғдайлар әсер етеді. Олардың қатарына ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің морфологиялық түрлерін (катаральді, флегмонозды, гангренозды т.б), құрт тәрізді өсіндінің іш қуысында орналасқан орнын, пациентгердің Жедел аппендицитс кезендерін және олардың жыныстық ерекшеліктерін, сонымен қатар, адам организмінің тек өзіне тән (индивидуалдық) қасиеттерін т.б. көптеген Жедел аппендицитғдайларды Жедел аппендициттқызуға болады. Дегенмен, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің негізгі және көпшілік пациенттерде тұрақты кездесетін белгілері болады. Міне келесі сәтте соларға толығырақ тоқталайық. Айта кету керек, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтауда бұл белгілердің маңызы зор және сырқатгы анықтауда дәрігерлер, көбінесе, осы белгілерге сүйенеді.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің тұрақты шағымдарының бірі ол іш қуысында пайда болатын ауру сезімі. Хирургияда «ауру сезімісіз аппендицит болмайды» деген үғым бар. Ол дұрыс ұғым, өйткені, шынында, ауру сезімі ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте тұрақты және ең алғашқы белгі болып білінеді. Ауру сезімі, әдетге, кенеттен, ойламаған жерден туады да, көбінесе, ұстама (приступ) тәрізді болып білінеді және оның таңертең ерте пайда болуын жиі байқауға болады. Ауру адамдардың басым көпшілігі осы себептен таңғы үйқыларынан оянғандарын атап көрсетеді. Сонымен қатар, аталмыш сезімнің пайда болу себептерін анық белгілей алмайды. Тек кейбір пациенттер ауру сезімінің пайда болуын кешкі тағамының түрімен (етті тағам) және оны қолдну мөлшерімен, яғни көп қолдануымен (тоя тамақ ішу) байланыстырады.

Аталмыш сезімінің күші әртүрлі болып келеді. Кейбір Жедел аппендицитғдайларда ол өте күшті ұстама ретінде білінеді де, жоғарыда айтылғандай, ұйқтап Жедел аппендициттқан пациент одан оянып кеткені анықталады, ал енді бір Жедел аппендицитғдайларда ауру сезімінің күші аса елеулі болмайды және ол ауру адамды аса мазасыздандырмайды. Кейінгі Жедел аппендицитғдай ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке шалдыққан ауру адамдардың дәрігерге кеш көрінуінің жиі себебі болып келеді. Бұндай Жедел аппендицитғдайды қабыну процесінің даму сатысымен немесе жеке пациентгердің тек өзіне тән (индивидуалдық) қасиеттерімен, яғни ауру сезіміне деген сезімталдығының төмендеуімен байланыстыруға болады.

Ауру сезімінің орналасатын орнына келсек ол, әдетте, оң Жедел аппендицитқ мықын аймағының тұсына, яғни өсіндінің проекциясына сәйкес келеді. Дегенмен,

55-70% шамасында ауру сезімі әуелінде, жоғарыда көрсетілгендей, іш қуысының жоғарғы қабатында, яғни эпигастрий тұсында пайда болады. Одан кейін, біраз уақыттан соң ғана оң Жедел аппендицитқ мықын аймағына қарай ауысып, сол жерде тұрақты орналасады (Кохер белгісі), ал кейбір пациенттерде ауру сезімі іштің барлық аймақтарында сезіледі, ал енді біреулерінде ол кіндік тұсынан басталады және сол жерден тұрақты орын алады (Кюммель белгісі). Әрине, бұндай Жедел аппендицитғдай өсіндінің іш қуысындағы орналасу варианттарымен тікелей байланысты болатыны күмән тудырмайды.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ауру сезімінің, іш қуысында пайда болатын кейбір сырқаттардағыдай, басқа аймақтарға таралу (иррадиация) көрінісі, көбінесе, байқалмайды. Дегенмен, құрт тәрізді өсінді қалыпты Жедел аппендицитғдайдан жоғары, әлде төмен немесе ішастардан тыс орналасқан Жедел аппендицитғдайларда ғана ауру сезімі иық, қол, сан, тік ішек, ұма, бел т.б. дене аймақтарына қарай таралу көріністерінің байқалуы мүмкін.

Сырқаттың бастапқы кезендерінде ауру сезімі жүрек айну және құсу сияқты диспепсиялық шағымдармен қосарласуы ықтимал. Бұл құбылыстардың негізінде рефлекторлық себептер Жедел аппендициттады (висцеро-висцералдық рефлекс). Осыған орай, құсу құбылысы ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруында көп қайталанбайды немесе тіпті оның болмауы да мүмкін. Бұл ерекшеліктің ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті басқа аурулардан ажыратуда, яғни дифференциалдық диагнозда маңызы бар. Ал енді ауру әрі қарай дамып, өршіп, оның қауіпті асқынуы, яғни перитониттің Жедел аппендицитйылған түрі пайда болған Жедел аппендицитғдайда, құсу жиіленеді және сырқаттың бұл сатысында құсу рефлекторлық емес, инфекцияның таралуымен байланысты, организмнің Жедел аппендицитлпы улану себебінен болады.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте дәрет шыгару процесі қалыпты ретінен көп өзгермейді. Де­генмен өсіндінің орналасу варианттарына қарай (төмен, жоғары, ретроперитонеальді т.б.) іштің қатаюы немесе нәжістің сұйықтанып жиі шығуы (іш өтуі) және зәр шығару мерзімінің жиіленуі байқалуы мүмкін. Бұндай Жедел аппендицитғдайларда сырқаттың диагнозын анықтау курделене түседі және ондай ауру адамдар алғашында, өкінішке орай, басқа клиникаларға (инфекциялық, урологиялық т.б.) жеткізіледі. Сондықтан іш қуысында ауру сезімі пайда болған Жедел аппендицитғдайларда жедел аппендицит ауруының болу мүмкінділігі тұрақты есте болып, оның әрбір белгісін аса мұқият талдап, дифференциялдық диагнозге көбірек көңіл бөлу қажеттілігі туады. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ауру адамның дене қызуы аса жоғары көтерілмейді де, көбінесе, 37-38°С аралық шамасында ғана болады, ал бұл көрсеткіштің өте жоғары болуы ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке тән емес. Әрине, бұл қағида ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ—тің асқынулары пайда болған Жедел аппендицитғдайларға Жедел аппендициттпайды, өйткені сырқаттың қауіпті асқынуларында дене қызуы көтеріңкі болуы да мүмкін.

Объективтік зерттеу нәтижелері. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің асқынбаған түрінде, ауру адамды Жедел аппендицитлпы шолып, зерттеу барысында олардың Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитғдайының, тері қабаты түсінің, бет әлпетінің өзгерулері, әдетте, анықталмайды. Демек, пациенттің Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитғдайы қанағаттандырарлықтай немесе орта дәрежелі ауырлықта болады. Кушеткада (төсекте) Жедел аппендициттқанда ол, көбінесе, көп тынышсызданбайды, тек оның оң Жедел аппендицитқ бүйірімен Жедел аппендициттқанын аңғаруға болады және осы қалыпта Жедел аппендицитту оған ыңғайлы екенін білдіреді.

Оъективтік зерттеудің келесі Жедел аппендицитлғасында ауру адамның тіліне көңіл аударсақ оның өңезденгені, ал жүрек соғуының біршама жиіленгені (тахикардия) байқалады. Осыдан соң хирург-дәрігер ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте байқалатын объективтік белгілерді анықтауға кіріседі. Алдымен ол ауру адамға ішімен терең дем алуын өтінеді. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте бұл тексеріс барысында оң Жедел аппендицитқ мықын аймағының тыныс алу қимылынан қалыңқырайтынын аңғартады. Бұл жергілікті перитониттің бір белгісі болып саналады.

Образцов-Стражеско әдісімен ішті салыстырмалы Жедел аппендицитлпы палыпациялау тәсілін қолданғанда оң Жедел аппендицитқ мықын аймағында ауру сезімі және сол аймақтағы бұлшық еттердің жиырылып, қатайғаны (defans musculare) анықталады. Айта кету керек, кейінгі белгі, яғни бұлшық еттердің қатаюы, іші үлкен (тері асты майының тым даму салдарынан) немесе Жедел аппендицитсы кәрі ауру адамдарда (іш бұлшық еттерінің бұл Жедел аппендицитстағы ауру адамдарда әлсіреу салдарынан) нашар білінуі мүмкін. Сонымен қатар, бұл белгі өсіндінің орналасу орнынан да тәуелді бола-тынын есте ұстау қажет. Мысалы, құрт тәрізді өсінді ретроцекальді немесе ретроперитонеальді орналасқан болса, аталған белгі анықталмауы ықтимал.

Жедел аппендицитлпы пальпациядан соң хирург ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке тән жергілікті белгілерді (симптомдарды) анықтауға көшеді. Әртүрлі әдебиет көздерінде бұл сырқатқа тән көптеген (20-25 шақты) белгілердің Жедел аппендицитрияланғанын атап өту керек, бірақ олардың бәрін бір ауру адамда анықтай берудің, әдетте, қажеті бомайды. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозын дәлелдеу үшін объективтік зерттеу барысында, көбінесе, 5-7 белгіні анықтаумен шектелуге бола­ды. Солардың ішінде, күнделікті тәжірибеде жиі қолданылатын мына төмендегі белгілердің анықталуы ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозын дәлелдеудегі маңызы зор. Сондықтан сол белгілерді анықтау тәсілдеріне және олардың пайда болу табиғатын сипаттауға көшейік.

1. Щеткин-Блюмберг белгісі. Бұл белгі іш қуысында жедел түрде пайда болатьш көптеген сырқаттарда оң нәтижелі болады. Белгі іш қуысындағы қабыну процесінің іш астарды тітіркендіруін немесе инфекцияның ішастарға қарай таралып, оны қамтығанын (перитонит) білдіреді. Белгіні анықтау әдісі: ауру адамды шалқасынан Жедел аппендициттқызып, зерттеуші оның оң Жедел аппендицитғынан орын алады. Одан соң ол ауру адамның аяғы тізе буынында сәл бүгілген қалыпта саусақтарымен пациенттің оң Жедел аппендицитқ мықын аймағын (Мак-Бурней нүктесі тұсын) жәйләп басады. Сол кезде ауру сезімі байқалады, ал содан соң дәрігер саусақтарын аталған аймақтан тез тартып алса, ауру сезімінің күші басымырақ болып білінеді (перитонит белгісі).
2. Ровзинг белгісі. Анықтау әдісі: шалқалай Жедел аппендициттқан пациенттің сол Жедел аппендицитқ мықын тұсын екі-үш рет түртпелі қимылмен тез басқан сәтте, ауру сезімі оң Жедел аппендицитқ мықын Жедел аппендицитқта анықталады. Бұл белгі, автордың пікірінше, сол Жедел аппендицитқ мықынды түрте басқанда тоқ ішектегі ауа (газ) оң Жедел аппендицитққа қарай ығысады да соқыр ішектің күмбезіне тіреліп, қабынған өсіндіні тітіркендіреді. Міне осы себептен ауру сезімі оң Жедел аппендицитқта пайда болады. /
3. Ситковский белгісі. Анықтау әдісі: ауру адамды сол Жедел аппендицитқ қырымен Жедел аппендициттқызғанда оң Жедел аппендицитқ мықын тұсындағы ауру сезімі күшейе түседі. Оның себебі пациент сол Жедел аппендицитғымен Жедел аппендициттқанда қабынған өсінді орнынан төмен қарай жылжып, өзінің иннервациясы мол шажырқайын төмен тартып, созады. Бұл Жедел аппендицитғдай, өз кезегінде, ауру сезімін күшейте түседі.
4. Воскресенский белгісі («көйлек» немесе «сырғу» белгісі). Анықтау әдісі: дәрігер шалқасынан Жедел аппендициттқан ауру адамның іш көйлегін (халатын) сол қолымен төмен тартып тұрып (сырғанау қимылы бөгетсіз өту үшін), оң қолдың екі — үш саусақтарының ұштарымен оң және сол Жедел аппендицитқ қабырға доғасы және эпигастрий тұстарынан бастап оң Жедел аппендицитқ мықынға қарай, белгілі жылдамдықпен сырғанау қимылын Жедел аппендицитсайды. Белгі оң нәтижелі болса, қимылдың соңында аталған аймақта ауру сезімі туады. Белгі өсіндідегі қабыну процесінің, сол аймақтағы ішастарға қарай өткенін аңғартады (жергілікті перитонит белгісі).
5. Бартомье — Михельсон белгісі. Анықтау әдісі: ауру адамды сол Жедел аппендицитқ қырына Жедел аппендициттқызып, оң Жедел аппендицитқ мықын тұсын пальпация тәсілімен зерттеу барысында ауру сезімі арта түседі. Бұл қүбылыстың түсініктемесі мынандай: пациент сол Жедел аппендицитқ қырымен Жедел аппендициттқанда қабынған өсінді іштің алдыңғы қабырғасына таман, яғни хирургтің саусақтарына қарай Жедел аппендицитқындайды, демек пальпация қабынған өсіндіге механикалық әсерді толығырақ тигізуге мүмкіндік туады. Демек ауру сезімі де анығырақ анықталады.
6. Раздольский белгісі. Анықтау әдісі: пациент шалқасынан Жедел аппендициттқызылып, іштің алдыңғы қабырғасының әр бөліктерін (оң және сол Жедел аппендицитқ қабырға асты, оң және сол Жедел аппендицитқ мықын аймақтары) салыстырмалы перкуссия тәсілімен зерттеу барысында ауру сезімі оң Жедел аппендицитқ мықын аймағында ғана туады.
7. Образцов белгісі анықтау әдісі: шалқасынан Жедел аппендициттқан пациенттің оң Жедел аппендицитқ мықын аймағын хирург саусақтарымен басады да, оған оң аяғын тік Жедел аппендицитзылған қалпында жәйләп жоғары көтеруін өтінеді. Осы сәтте ауру сезімі пайда болады немесе оның күші арта түседі. Оның себебі пациентгің аяғын көтеруге қатысатын бұлшық ет (m. ileo-psoas) жиырылып, оның көлемі (аумағы) ұлғаяды. Соның салдарынан қабынған өсінді бұлшық ет пен зерттеушінің саусақтары аралығында қысылады да, ауру сезімін күшейтеді. Кейбір ғалымдар егер ауру адамда аппендициттің деструктивті түрі болЖедел аппендицитнатын болса Образцов белгісін анықтаудан бас тартқан дұрыс дейді. Өйткені, олардың пікірінше, бұл белгіні анықтау барысында қабыну себебінен кернеліп тұрған және деструктивті өзгерген өсіндінің Жедел аппендицитрылып кету қауіпі бар.

Әрине, жоғарыда аталған белгілердің бәрі бір пациентте анықтала береді деп түсінуге болмайды, өйткені олар ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің түрінен (катаральді, деструктивті), өсіндінің орналасқан орнынан, ауру адамның Жедел аппендицитсынан, жынысынан, қосымша ауруларынан т.б. факторлерден тәуелді болып келетіні. Жоғарыда баяндалған болатын сонымен бірге, жоғарыда келтірілген белгілердің бірнешеуі анықталған Жедел аппендицитғдайда, субъективтік белгілермен қосылып, сәйкестелсе ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозы айқындала түседі.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқатын анықтау, дұрысырақ айтқанда диагнозды дәлелдеу үшін аталған белгілермен қатар, зерттеудің келесі кезеңінде, ауру адамның қаны мен зәрін лабораториялық зерттеулерден өткізу керек. Өсіндінің жедел қабынуында қанның ақ түйіршіктерінің (лейкоцитгердің) саны әр дәрежеде жоғарылайды, нейтрофильдік лей­коцитоз байқалады. Лейкоцит көрсеткіштері, орта есеппен, 12-14 х 10²/ л жетеді, ал кейбір пациенттерде одан да жоғары болуы мүмкін. Эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ) жоғарылайды және, со­нымен қатар, сырқаттың түріне қарай, лейкоцитарлық формуланың солға қарай ығысуы, нейтрофилез т.б. өзгерістер байқалады. Әдетте қандағы бұндай өзгерістер ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің деструктивтік түріне тән және олар организмнің улану (интоксикация) дәрежесін көрсетеді.

Ауру адамның зәрін зерттеу нәтижелері ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтаудағы маңызы айтарлықтай болмағанмен, олар ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті басқа сырқатгардан, атап айтқанда бүйрек ауруларынан ажыратудағы пайдасы көп. Сондықтан ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқаты болЖедел аппендицитнылған Жедел аппендицитғдайларда зәрді зертгеу қажетті шарт.

Ажыратпа (дифференциалдық ) диагноз. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтау ба­рысында оны іш қуысында және одан тыс Жедел аппендициттқан ағзаларда жедел пайда болатын және белгілері ұқсас бірнеше сырқаттармен ажырату қажеттілігі туады. Айта кету керек, барлық хирургиялық ауруларда (тек ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруы емес) белгілері ұқсас келетін сырқаттардың ажыратпа, яғни дифференциалдық диагнозын мына төмендегідей жоба бойынша іске асыру методикалық Жедел аппендицитғынан дұрыс деп білеміз.

Алдымен бір-бірінен ажырату керек қылатын сырқаттарға өзара тән Жедел аппендицитлпы белгілер анықталады, яғни дәл осы сырқаттарды бір-бірімен ажырату қажеттілігі дәлелденеді. Одан соң, белгілі ретпен олардың шағымдарьш, анамнездерін, клиникалық көріністерін (объективтік зер­ттеу), пайдаланылған лабораториялық, биохимиялық және аспаптық т.б. зерттеу нәтижелерін бір бірімен салыстыра отыра нақ осы пациенттің бойындағы сырқат анықталады. Ол үшін жоғарыда аталған әрбір жәйләрді ұқыпты және дұрыс талдай білу керек.

Сонымен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ — тің ажыратпа диагнозьша қысқаша тоқтала кетейік.

1. Асқазан және он екі елі ішек ойық Жедел аппендицитраларының тесілуі (перфо­рация). Жедел аппендицитлпы белгілері: іш қуысында кенеттен пайда болатын ауру сезімі және оның эпигастрий тұсынан біртіндеп оң Жедел аппендицитқ мықынға қарай ығысуы, яғни Кохер белгісі.

Айырмашылықтары: алдымен ойық Жедел аппендицитра ауруы және оның тесілу асқынуы ер адамдарда жиі кездесетінін, ал ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ондай ерекшеліктің анық байқалмайтынын есте ұстау керек. Сонымен бірге ойық Жедел аппендицитраның аталған асқынуында ауру сезімінің күші, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтегі ауру сезімінің күшіне қарағанда, әлденеше рет басым болады. Кейбір ғалымдар он­дай ауру сезіміне «шок тудыратын сезім» деген атау берген. Ал енді пациенттердің анамнездеріне келсек, асқазан немесе он екі елі ішек ойық Жедел аппендицитрасы сырқаты көп мерзімге созылатыны белгілі, сондықтан ондай дерек анықтала қалған Жедел аппендицитғдайда сырқаттың аталмыш асқынуының пайда болу мүмкіншілігін есте ұстау қажет.

Объективтік зерттеу барысында тесілген ойық Жедел аппендицитрада ауру адамдардың Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитғдайы, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке шалдыққан пациенттермен салыстырғанда, тым ауыр дәрежеде болады. Олардың бет әлпеттерінде (habitus) қиналу белгісі аңғарылады, ал тері қабаты, ондағы қан тамырларының спазмы нәтижесінде, бозарыңқырап, маңдайынан суық тер шығуы мүмкін. Бұл асқыну туған пациенттер кушеткада бүк түсіп, сандарын іштеріне қарай тартып немесе басқа бір ыңғайлы қалып тауып, қимылсыз Жедел аппендициттады, өйткені әрбір кішігірім қимыл ауру сезімін үдете түседі.

Пальпация тәсілімен зерттегенде іштің алдыңғы қабырғасының аса жоғары дәрежеде қатайғанын анықтауға болады. Бұл белгі («тақтайдай қатты іш»), әсіресе, арық және іш қабырғасының тік бұлшық еттері Жедел аппендицитқсы дамыған пациенттерде анық білінеді. Щеткин — Блюм-берг симптомы оң нәтижелі болады. Перкуссия тәсілі, әдетте бауыр тұсында анықталатын тұйық перкуторлық дыбыстың жоғалғанын анықтайды (СпиЖедел аппендицитрный белгісі). Бұл іш қуысында, қалыпты Жедел аппендицитғдайда кездеспейтін құбылыс, яғни бос ауаның бар екенін аңғартады. Сонымен қатар, перкуссия тәсілімен бүйір өзектерінде бос сұйықтықтың бар екенін анықтауға болады. Ойық Жедел аппендицитраның тесілу асқынуында іш қуысын рентгенологиялық Жедел аппендицитлпы шолу тәсілмен зерттегенде көк ет асты кеңістіктерінде (көбінесе оң Жедел аппендицитқ бауыр үстінде) бос ауаның бар екені дәлелденеді. Ойық Жедел аппендицитраның тесілуін анықтауда эндоскөпиялық зерттеу де (ФГДС) қажетті ақпараттарға қол жеткізеді.

2. Жедел холецистит (ЖХ) пен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті, көбінесе, құрт тәрізді өсіндінің жоғары орналасатын (бауыр астына Жедел аппендицитқын) варианттарында ажырату қажеттілігі туады. Олардың ұқсас белгілері: іштің оң Жедел аппендицитқ бөліміндегі ауру сезімі, жүрек айну, құсу, лоқсу дене қызуының көтерілуі т.б.

Айырмашылықтары: ЖХ-пен, негізінде, Жедел аппендицитсы 40-тан асқан, әйел жынысты адамдар жиі ауырады, ал құрт тәрізді өсіндінің жедел қабыну ауруы, керісінше, Жедел аппендицитстарда жиі кездеседі және ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ерлер мен әйелдерде бірдей кездесе беретіні жоғарыда айтылған болатын. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ауру сезімі, көбінесе, оң Жедел аппендицитқ қабырға астында орналасады және оң Жедел аппендицитқ иық, мойын, Жедел аппендицитуырын асты аймақтарына қарай таралуы анық байқажиырылып, оның көлемі (аумағы) үлгаяды. Соның салдарынан қабы-нған өсінді бұлшық ет пен зертгеушінің саусақтары аралығывда қысы-лады да, ауру сезімін күшейтеді. Кейбір ғалымдар егер ауру адамда аппендициттің деструктивті түрі болЖедел аппендицитнатын болса Образцов белгісін анықтаудан бас тартқан дұрыс дейді. Өйткені, олардың пікірінше, бұл белгіні анықтау барысында қабыну себебінен кернеліп түрған және деструктивті өзгерген өсіндінің Жедел аппендицитрылып кету қауіпі бар.

Әрине, жоғарыда аталған белгілердің бәрі бір пациентте анықтала береді деп түсінуге болмайды, өйткені олар ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің түрінен (катаральді, деструктивті), өсіндінің орналасқан орнынан, ауру адамның Жедел аппендицитсынан, жынысынан, қосымша ауруларынан т.б. факторлерден тәуелді болып келетіні. Жоғарыда баяндалған болатын сонымен бірге, жоғарыда келтірілген белгілердің бірнешеуі анықталған Жедел аппендицитгдайда, субъективтік белгілермен қосылып, сәйкестелсе ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозы айқындала түседі.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқатын анықтау, дұрысырақ айтқанда диагнозды дәлелдеу үшін аталған белгілермен қатар, зерттеудің келесі кезеңінде, ауру адам-ның қаны мен зәрін лабораториялық зерттеулерден өткізу керек. Өсіндінің жедел қабынуында қанның ақ түйіршіктерінің (лейкоциттердің) саны әр дәрежеде жоғарылайды, нейтрофильдік лей­коцитоз байқалады. Лейкоцит көрсеткіштері, орта есеппен, 12-14х10²/ л жетеді, ал кейбір пациенттерде одан да жоғары болуы мүмкін. Эритроциттердің түну жылдамдығы (ЭТЖ) жоғарылайды және, со­нымен қатар, сырқаттың түріне қарай, лейкоцитарлық формуланың солға қарай ығысуы, нейтрофилез т.б. өзгерістер байқалады. Әдетте қандағы бұндай өзгерістер ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің деструктивтік түріне тән және олар организмнің улану (интоксикация) дәрежесін көрсетеді.

Ауру адамның зәрін зерттеу нәтижелері ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтаудағы маңызы айтарлықтай болмағанмен, олар ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті басқа сырқатгардан, атап айтқанда бүйрек ауруларынан ажыратудағы пайдасы көп. Сондықтан ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқаты болЖедел аппендицитнылған Жедел аппендицитғдайларда зәрді зерттеу қажетгі шарт.

Ажыратпа (дифференциалдық ) диагноз. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтау ба­рысында оны іш қуысында және одан тыс Жедел аппендициттқан ағзаларда жедел пайда болатын және белгілері ұқсас бірнеше сырқаттармен ажырату қажеттілігі туады. Айта кету керек, барлық хирургиялық ауруларда (тек ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруы емес) белгілері ұқсас келетін сырқаттардың ажыратпа, яғни дифференциалдық диагнозын мына төмендегідей жоба бойын-ша іске асыру методикалық Жедел аппендицитғынан дұрыс деп білеміз.

Алдымен бір-бірінен ажырату керек қылатын сырқаттарға өзара тән Жедел аппендицитлпы белгілер анықталады, яғни дәл осы сырқаттарды бір-бірімен ажырату қажеттілігі дәлелденеді. Одан соң, белгілі ретпен олардың шағымдарьш, анамнездерін, клиникалық көріністерін (объективтік зер­ттеу), пайдаланылған лабораториялық, биохимиялық және аспаптық т.б. зерттеу нәтижелерін бір бірімен салыстыра отыра нақ осы пациенттің бойындағы сырқат анықталады. Ол үшін жоғарыда аталғ-ан әрбір жәйләрді үқыпты және дұрыс талдай білу керек.

Сонымен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ~ тің ажыратпа диагнозына қысқаша тоқтала кетейік. 1. Асқазан және он екі елі ішек ойық Жедел аппендицитраларының тесілуі (перфо­рация). Жедел аппендицитлпы белгілері: іш қуысында кенеттен пайда болатын ауру сезімі және оның эпигастрий тұсынан біртіндеп оң Жедел аппендицитқ мықынға қарай ығысуы, яғни Кохер белгісі.

Айырмашылықтары: алдымен ойық Жедел аппендицитра ауруы және оның тесілу асқынуы ер адамдарда жиі кездесетінін, ал ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ондай ерекшеліктің анық байқалмайтынын есте ұстау керек. Сонымен бірге ойық Жедел аппендицитра-ның аталған асқынуында ауру сезімінің күші, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтегі ауру сезімінің күшіне қарағанда, әлденеше рет басым болады. Кейбір ғалымдар он­дай ауру сезіміне «шок тудыратын сезім» деген атау берген. Ал енді пациенттердің анамнездеріне келсек, асқазан немесе он екі елі ішек ойық Жедел аппендицитрасы сырқаты көп мерзімге созылатыны белгілі, сондықтан ондай дерек анықтала қалған Жедел аппендицитғдайда сырқаттың аталмыш асқыну-ының пайда болу мүмкіншілігін есте ұстау қажет.

Объективтік зерттеу барысында тесілген ойық Жедел аппендицитрада ауру адам-дардың Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитғдайы, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке шалдыққан пациенттермен салысты-рғанда, тым ауыр дәрежеде болады. Олардың бет әлпеттерінде (habitus) қиналу белгісі аңғарылады, ал тері қабаты, ондағы қан тамырлары-ның спазмы нәтижесінде, бозарыңқырап, маңдайынан суық тер шығуы мүмкін. Бұл асқыну туған пациенттер кушеткада бүк түсіп, санда-рын іштеріне қарай тартып немесе басқа бір ыңғайлы қалып тауып, қимылсыз Жедел аппендициттады, өйткені әрбір кіші — гірім қимыл ауру сезімін үдете түседі.

Пальпация тәсілімен зерттегенде іштің алдыңғы қабырғасының аса жоғары дәрежеде қатайғанын анықтауға болады. Бұл белгі («тақтай-дай қатты іш»), әсіресе, арық және іш қабырғасының тік бұлшық еттері Жедел аппендицитқсы дамыған пациенттерде анық білінеді. Щеткин — Блюм-берг симптомы оң нәтижелі болады. Перкуссия тәсілі, әдетте бауыр тұсында анықталатын түйық перкуторлық дыбыстың жоғалғанын анықтайды (СпиЖедел аппендицитрный белгісі). Бұл іш қуысында, қалыпты Жедел аппендицитғдай-да кездеспейтін қүбылыс, яғни бос ауаның бар екенін аңғартады, Сонымен қатар, перкуссия тәсілімен бүйір өзектерінде бос сүйық-тықтың бар екенін анықтауға болады. Ойық Жедел аппендицитраның тесілу асқыну-ында іш қуысын рентгенологиялық Жедел аппендицитлпы шолу тәсілмен зерттегенде көк ет асты кеңістіктерінде (көбінесе оң Жедел аппендицитқ бауыр үстінде) бос ауаның бар екені дәлелденеді. Ойық Жедел аппендицитраның тесілуін анықтауда эндоскөпи-ялық зерттеу де (ФГДС) қажетті ақпараттарға қол жеткізеді.

2. Жедел холецистит (ЖХ) пен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті, көбінесе, құрт тәрізді өсіндінің жоғары орналасатын (бауыр астьша Жедел аппендицитқын) варианттарында ажырату қажеттілігі туады. Олардың ұқсас белгілері: іштің оң Жедел аппендицитқ бөліміндегі ауру сезімі, жүрек айну, құсу, лоқсу дене қызуының көтерілуі т.б.

Айырмашылықтары: ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТпен, негізінде, Жедел аппендицитсы 40-тан асқан, әйел жынысты адамдар жиі ауырады, ал құрт тәрізді өсіндінің жедел қабыну ауруы, керісінше, Жедел аппендицитстарда жиі кездеседі және ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ерлер мен әйелдерде бірдей кездесе беретіні жоғарыда айтылған болатын. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте ауру сезімі, көбінесе, оң Жедел аппендицитқ қабырға астында орналасады және оң Жедел аппендицитқ йық, мойын, Жедел аппендицитуырын асты аймақтарына қарай таралуы анық байқалады. Пациенттердің көпшілігінде ауру сезімінің пайда болуы қолданған тағамның түрлерімен (әсіресе майлы, тұзды, бұрыш қосқан ащы т.с.с тағам қолданған соң) байланысты болатыны аңғарылады, ал анамнездерінде бұндай құбылыстар бұдан бұрын да байқалғанын анықтап білуге болады.

Объективті зерттеу барысында, оң Жедел аппендицитқ қабырға асты тұсын паль­пация тәсілін пайдалана зерттегенде көлемі ұлғайған және ауыратын өт қуығы жиі анықталады. Солармен қатар, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке тән Кер, Ортнер, Мэрфи, Мюсси- Георгаевский (френикус симптом) т.б. белгілері (симптомдары) оң нәтижелі болады. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ке шалдыққан пациенттердің қандарында билирубин, холестерин деңгейлері жоғарылауы мүмкін. Аталған Жедел аппендицитғдайлар ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруына тән емес. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын ажыратуда ультрадыбысты зерттеу (УДЗ) нәтижелері мардымды және пайдалы ақпараттармен қамтамасыз етеді.

3. Жедел панкреатит (ЖП). Жедел аппендицитлпы белгілері: іш қуысында, атап айтқанда эпигастрийде пайда болатын ауру сезімі, оның кейбір Жедел аппендицитғдайларда төмен қарай ығысуы және кейбір диспепсиялық белгілер (жүрек айну, құсу т.б.).

Айырмашылықтары: ұйқы безінің жедел қабынуында, яғни жедел панкреатитге, ауру сезімі іштің жоғарғы қабатында (эпигастрий аймағында) басталады, ал күші Жедел аппендицитғынан, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтегі ауру сезімімен салыстырғанда, әлдеқайда басым болады және ауру адамды өте мазасыздандырады. ЖП-те анықталатьш ауру сезімінің өзіне тән ерекшелігі ретіңде оның орналасатын орнын атап өтуге болады. Әдетте ол, басқа аурулардан бөлек, белдегі белбеу (пояс) бойын қуалай орналасады және ауру сезімінің жоғары немесе төмен таралуы анық білінбейді. Ол ұйқы безінің адам денесінде көлденең Жедел аппендициттуымен байланысты болу керек. Аталған ерекшеліктердің осы екі ауруды бірінен бірін ажыратудағы маңызы елеулі орын алады.

Келесі ұқсас белгі, ол ЖП пен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқаттарында анықталатын құсу құбылысы. Құсу, анықтап айтқанда оның қайталану жиілігі, жоғарыда айтылғандай, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке аса тән белгі емес, ал ЖП диагнозын қоюда құсу бағалы белгі, өйткені ол ЖП-те ерекше білінеді. ЖП ауруында құсу бірнеше рет қайталанады және ол ауру адамдарды қатты мазаландырумен бірге, оларға айтарлықтай жеңілдік әсерін тигізбейді, керісінше, көп қайталану себебінен пациенттерді мазалап, шаршатады. Осы аталған белгілермен қатар, ЖП-ке шалдыққан ауру адамдарда, паралитикалық іш түйілу белгілері, яғни іш кебу, іш желдің және нәжістің шығу қиындығы сияқты шағымдар туады.

Пальпация тәсілімен зертгеу барысында ЖП-ке тән Воскресенский, Мэйо ~ Робсон, Керте, Грей, Тернер, Мондор т.б. белгілері оң нәтижелі болады.

Қанда ұйқы безі ферменттерінің (амилаза, диастаза т.б.) деңгейлерін анықтағанда, олардың қалыптан тыс жоғарылағаны байқалады.

4. Бүтіндігі бузылған Жедел аппендициттырдан тыс жүктілік. Әйел адамдарда ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті бүтіндігі бұзылған Жедел аппендициттырдан тыс жүктілікпен ажырату қажеттілігі туады. Өйткені аталған патологаялық Жедел аппендицитғдайда ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке өте ұқсас белгілер жиі кездеседі, сондықтан бұл сырқаттарда байқалатьш диагностикалық қателердің пайызы да жоғары.

Сонымен, аталған патологиялық құбылыстардың Жедел аппендицитлпы белгілері мынындай: іштің төменгі Жедел аппендицитғында кенетген туатын ауру сезімі, жүрек айну, құсу және Щеткин-Блюмберг белгісінің оң нәтижелі болуы.

Айырмашылықтары: Жедел аппендициттырдан тыс жүктілік бұзылған Жедел аппендицитғдайда, қан жоғалту себебінен, ауру сезімімен қатар, бас айналып, әлсіздену, тіпті қысқа уақытқа созылатьш естен тану (коллапс) сияқты шағымдар қосылуы ықтимал. Айта кетейік, әдетге, аталған құбылыстар байқалғанмен кезекші дәрігерлер оларға, өкінішке орай, көп мән бере қоймайды. Бұл қателік, өйткені аталған белгілер ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке мүлдем тән емес белгілер. Демек, ауру адамды зерттеу барысында олар анықталған болса ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозы күмән тудырады. Осыны тұрақты есте ұстаған абзал. Жедел аппендициттырдан тыс жүктілік диагнозын анықтауда ауру адамның анамнезіне мұқият көңіл бөлу керек. Одан жыныстық қатынасы туралы деректер, етеккірдің тұрақты келу мезгілінің өзгеруі немесе оның толық жойылуы, дене құрылысында, атап айтқанда сүт безіңде байқалатын өзгерістер т.с.с. жүктілікке тән мөліметтерді анықтап, білуге болады.

Объективті зерттеу барысында, Щеткин-Блюмберг белгісі оң нәтижелі болуына қарамай, іштің алдыңғы қабатын құрайтын бұлшық еттердің қатаюы анық байқалмайды. Ал қынап арқылы зерттеу тәсілін қолданғаңда артқы қынап күмбезінің жұмсақтанып, төмен түсіңкірегені білінеді. Егер зерттеу барысында сол жерді инемен тессе (пункция), Жедел аппендициттырдан тыс жүктіліктің бүтіндігі бұзылған Жедел аппендицитғдайда, шприцке таза қан шығады. Бұл белгі Жедел аппендициттырдан тыс жүктіліктің айқын белгісі болып есептеледі және сол диагнозды толық дәлелдейді. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті Жедел аппендициттырдан тыс жүктіліктен ажырату күрделенген Жедел аппендицитғдайларда аспаптық зерттеледі, атап айтқанда лапараскопия әдісін пайдалануға болады.

Оң Жедел аппендицитқ буйрек шаншуы (коликасы). ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТті бүйрек коликасымен ажы­рату қажеттілігі, көбінесе, қабынған құрт тәрізді өсінді ретроцекальді және ретроперитонеальді орналасу варианттарында туады.

Олардың Жедел аппендицитлпы белгілері: оң Жедел аппендицитқ бүйір тұсында орналасатын ауру сезімі, жүрек айну, құсу.

Айырмашылығы: бүйрек шаншуьшың (коликасының) негізінде, көбінесе бүйрек тастарының қозғалуы және олардың несепағар түтігін бойлай төмен жылжуы Жедел аппендициттады. Сондықтан ауру сезімі, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте туатын ауру сезімімен салыстыра қарастырғанда, аса жоғарғы дәрежелі, өте күшті болып сезіледі

( «пациент тұрарға жер таппайды»). Көпшілік пациенттер ауру сезімінің санға, несіп қуығы тұсына, бұтаралық аймақтарға және жыныс ағзалары тұстарына қарай таралуына (иррадиация) шағымданады. Ауру сезімінің аталған аймақтарға таралуы құрт тәрізді өсіндінің жедел қабыну ауруына тән қасиет емес. Сонымен қатар, ауру адам кіші дәретінің келу ретінің бұзылғанына немесе оның түсінің өзгергендігіне (қызғылттануына) көңіл аударады.

Объективті зерттеу барысында пальпация, ауру сезімінің күшіне қарамай, пациенттің іші жұмсақ екенін білдірерді және ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке тән белгілер анықталмайды, ал Пастернацкий белгісі (ауру адамның арқа Жедел аппендицитғынан бүйрек орналасатын тұсын жұдырықпен жәйлап соққылау) оң нәтижелі болады.

Аталған аурулармен қатар, жедел аппендицитті кейбір гинекологиялық аурулардан (сальпингит, аднексит, сальпингоофорит), гастриттен, гастроэнтериттен, Крон ауруынан (терминальді илеит), Меккель дивертикулының қабынуынан т.б. сырқаттардан ажырату қажеттілігі тууы ықтимал.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің клиникалыц көрінісінің балаларда, Жедел аппендицитсы улкен, кәрі ауру адамдарда және жүкті әйелдерде анықталатын ерекшеліктері. Жедел аппендицитс балаларда (әсіресе 3 Жедел аппендицитсқа дейін) ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің клиникалық көрінісі, ересек адамдармен салыстырганда, өзгеше білінеді. Сырқаттың Жедел аппендицитс өспірімдерде байқалатын ерекшеліктері мына төмендегі Жедел аппендицитғдайлармен тығыз байланысты болып келеді. Біріншіден, балалардың организмдерінде нервті — иммундық және Жедел аппендицитлпы қорганыш жүйелерінің толық дамып, жетілмеуінен олардың ауруға қарсы тұру, онымен күресу мүмкіншілігі төмен болады. Демек сырқаттың Жедел аппендицитлпы көрінісі ерекше білінеді. Екіншіден, ішастардың, іш майдың (саль­ник) қорғаушылық және патологиялық ошақтарды шектеу қасиеттерінің толық дамымау себептерінен өсіндідегі қабыну процесі тез өршіп, іш қуысына тез таралу қауіпі басым, сондықтан Жедел аппендицитс бала­ларда Жедел аппендицитйылмалы перитонит тез дамиды. Аурудың клиникалық көрінісінде жиі құсу, іш өту, балалардың қатты беймазасыздануы, дене қызуының тым жоғарылауы (38-39°С) сияқты белгілер басым болуы мүмкін. Осы себептен, өкінішке орай, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ—ке шалдыққан ба-лалар алғашында бірден хирурггерге емес, басқа салалардағы дәрігерлерге (терапевт, инфекциялық аурулар т.б.) жеткізіледі. Әрине, бұл Жедел аппендицитс пациенттердің хирургиялық клиникаларға кеш жеткізілунің бір себебі болып табылады.

Балалардың ішін пальпация тәсілімен зерттеу барысында ауру сезімі, көбінесе, ересек пациенттердегідей, белгілі бір аймақта емес, іштің барлық бөлімдерінде анықталады және жедел аппендицитке тән белгілер ерекше білінеді. Осы айтылған ерекшеліктер, әрине, дұрыс диагноз қоюды қиындатады. Сондықтан, қысқарта айтқанда, Жедел аппендицитс сәбилердің іші ауырған Жедел аппендицитғдайларда ең алдымен ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ сырқатын анықтау шараларына мұқият көңіл аудару қажет және оның бар-жоғы толық анықталғанша дәрі-дәрмек беруден бас тартқан дұрыс. Өйткені олар сырқаттың клиникалық көрінісін өзгертіп, дұрыс диагноздың анықталуын күрделендіре түсіреді.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің Жедел аппендицитсы үлкен, кәрі пациентгерде байқалатын ерекшеліктеріне тоқталсақ, оларда ауру кезеңдері тез дамып, қысқа мерзім арасында аурудың деструктивтік түрлерінің пайда болу қауіпі бар. Оның себебі аталған Жедел аппендицитс кезеңіндегі пациенттердің қан тамырларында терең склероздық өзгерістердің болуынан қабыну процесінің барысында оларда пайда болатын тромбоэмболиялық құбылыстар тіндердің ишемиясын ерте тудырады. Сонымен қатар, бұл Жедел аппендицитстағы адамдарда құрт тәрізді өсіндінің фолликулярлық құрылыстарының қызметтері нашарлайды, яғни өсінді тіндерінің инфекцияға қарсы тұратын қасиеті әлсірейді. Бұл саптағы ауру адамдарда құрт тәрізді өсіндінің қабынуына тән ауру сезімі және объективтік белгілер анық білінбейді және қандағы өзгерістер де атипті болуы мүмкін. Осы себептерден Жедел аппендицитсы үлкен адам­дарда ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ ауруын анықтау күрделенеді. Сондықтан іш қуысында ауру сезімі бар кәрі Жедел аппендицитстағы пациенттерде ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозы күмән тудыратын болса оларға ерекше көңіл бөліп, Жедел аппендицитн-Жедел аппендицитқты мұқият тексеріп, диагностикалық мүмкіншіліктердің бәрін қолданып, ажыратпа (диффе-ренциалдық) диагноз өте ұқыпты жүргізілуі қажет.

Жүкті әйелдерде құрт тәрізді өсіндінің жедел қабынуының клиникалық ерекшеліктері мына Жедел аппендицитғдайлармен байланысты болып келеді. 1. Жүктіліктен көлемі ұлғайған Жедел аппендициттыр соқыр ішекті, құрт тәрізді өсіндісімен бірге қалыпты орнынан жоғары бағытта ығыстыру себебінен ауру сезімінің орналасу аймағы ауысады. 2. Жүктілікпен байланысты ауру адамның организмінде туатын жергілікті (өсіндінің қан айналым жүйесіндегі, қатар Жедел аппендициттқан тіндер мен ағзалардың Жедел аппендициттырмен басылуы т.б.) және Жедел аппендицитлпы (гормоналдық) өзгерістердің пайда болуы. 3. Жүктілік кезінде диспепсикалық белгілердің (жүрек айну, құсу т.б.) ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ болмаған Жедел аппендицитғдайда да тууы.

Осы көрсетілген ерекшеліктер құрт тәрізді өсіндінің қабын сырқ-атының (жедел аппендициттің) типтік клиникалық көріністерін өзгертеді, ал ол, өз кезегінде, аурудың диагнозын анықтауды күрделендіреді. Жүкті әйелдерде ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТке тән ауру сезімінің күші төмендеу дәрежеде болады да, ауру адам оған мән бермеуі мүмкін. Сондықтан жүкті әйелдерде өсіндінің жедел қабыну ауруына қүдік туған Жедел аппендицитгдайда олардың шағымдарымен тиянақты танысып, анамнездерін және объективтік зерттеу барысында анықталған белгілерін әрЖедел аппендицитқты талқылау қажет. Күмән тудыратын Жедел аппендицитғдайларда пациенттерді көзден таса шығармай динамикалық бақылауға алган жөн.

Айта кету керек, жүктіліктің бірінші Жедел аппендицитртысында ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің клиникалық көрінісінде айтарлықтай ерекшеліктер байқалмауы мүмкін, ал екінші Жедел аппендицитртысында аталған ерекшеліктер жиі кездеседі. Осы Жедел аппендицитғдайды дәрігер (хирург) тұрақты есінде сақтағаны абзал.

Жедел аппендицитті емдеу. ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ — ті емдеу тәсілі жөнінде хирурггердің арасында көп пікірталас жоқ. Егер ауру толық анықталып, аурудың диагнозы еш күмән тугызбаса, диагноз анықталысымен ауру адамның Жедел аппендицитсына, аурудың даму сатысына немесе оның басталған мерзіміне қарамай, дереу операция Жедел аппендицитсалуы керек. Бұл қағида 1967 ж. (Воронеж) бұрынғы КСРО хирургтерінің конференциясында қабылданған болатын. Күні бүгінге дейін ол шешім өзгерген жоқ. Дегенмен кейбір хирурггердің (Савельев B.C., 1986) айтуынша, егер ауру адамньщ Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитғдайы, оның бойындағы қосымша ауруларына байланысты, өте нашар болса, ал аппендицит тек аппендикулырлық қолика немесе катаральді даму сатыларыңда деп болЖедел аппендицитнылса, онда оны ауруханаға Жедел аппендициттқызып, дереу операция Жедел аппендицитсамай динамикалық түрде бақылауға болады. Бірақ, бұндай Жедел аппендицитғдайда бақылау өте мұқият орындалуы қажет және оның барысында аурудың әрі қарай дамып, өршуі байқалып, ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТтің Жедел аппендицитңа белгілері туа қалған Жедел аппендицитғдайда, пациентке дереу опе­рация Жедел аппендицитсау қажет. Дегенмен, біздің пікірімізше, бұл көзқарасты біріңғай қолдауға болмайтын тәрізді, өйткені, біріншіден, сырқаттың жоғарыда көрсетілген сатыларын анықтау және, екіншіден, оның даму жылдамдығын болЖедел аппендициту оңай емес. Сондықтан біз ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТ диагнозы еш күмән туғызбай, толық анықталған Жедел аппендицитғдайда хирургиялық ем қолдану керек деген көзқарасқа қосыламыз. Сонымен бірге, сырқаттың диагнозы еш күмән туғызбағанның өзінде операция Жедел аппендицитсауға болмайтын Жедел аппендицитғдай бар. Ондай бірден—бір Жедел аппендицитғдай ол, ішті пальпация тәсілін қолдана отырып зерттеу барысында анықталатын тығыз консистенциялы аппендикулярлық қабыну ісігі (инфильтрат) болып табылады. Инфилырат туралы мәлімет төменде баяндалады.

ЖЕДЕЛ АППЕНДИЦИТте операция (аппендэктомия), көбінесе, жергілікті Жедел аппендицитнсыздандыру әдісін қолдану арқылы орындалады. Бірақ, кейбір Жедел аппендицитғдайларда, атап айтқанда Жедел аппендицитйылған перитонитте, өсіндінің атипті орналасуында, организмнің жергілікті Жедел аппендицитнсыздандыруда қолданылатын заттарға (новокаин, лидокаин т.б.) деген теріс реакциясы анықталғанда, әлде жүйке жүйесінің ләбильдігі себебінен ауру адамның тым тынышсыздауы байқалса немесе ауру адамның өзіндік, яғни индивидуалдық ерекшеліктері білінсе Жедел аппендицитлпы Жедел аппендицитнсыздандыру әдісін қолдану қажеттілігі де тууы ықтимал.

Құрт тәрізді өсіндіге жетудің жиі қолданылатын жолы Мак-Бур­ней — Волкович — Дьяконов кесуі болып табылады. Бұл жол Мак — Бурней нүктесі үстімен өтеді және оның ұзындығы орта есеппен 6 — 8 см шамасында болуы керек. Сонымен қатар, кесудің ¹/₃ бөлігі, кіндік пен Жедел аппендицитмбас сүйегінің алдыңғы қыры аралығында жүргізілген сызықтың үстіне, ал қалған ²/₃ бөлігі сол сызықтың астына келуі керек.

Аталған жолмен қатар, қажет болған Жедел аппендицитғдайларда, көбінесе өсінді қальшты орналасуынан ауытқығанда, Ленандер (оң Жедел аппендицитқ тік бұлшық етгің шетін бойлай) немесе көлденең кесу (Жедел аппендицитмбас сүйктерінің алдыңғы қырларын қосатын сызықты бойлай) әдістері де пайдаланылады.

Іш қуысы ашылған соң (лапаратомия) аппендэктомияның негізгі белестері (этаптары) мына төмендегідей: а) соқыр ішекті өсіндімен бірге сыртқа шығару; б) өсіндінің қан тамыры өтетін шажырқайын өсіндіден бөліп, қан тамырын тігіп, байлау; в) өсіндіні түбінен кетгутпен байлап, кесіп алып тастау; г) өсіндінің тұқылын (культя) спиртпен (йодпен) өндеген соң кисет тігісімен ішек қабырғасына батыру және қосымша «Z» тігісін салу (3—ші сурет); г) операция Жедел аппендицитрасың іш қабырғасының әр қабатын бір бірімен Жедел аппендицитнастыра тігу.

Әрине, кейбір Жедел аппендицитғдайларда аталған реттің бұзылуы да мүмкін. Мысалы, өсінді соқыр ішектің артында (ретроцекальді) немесе ішастардан тыс (ретроперитонеальді), әлде оның ұшы тым жоғары орналасса, немесе оны Жедел аппендицитбыспа (спайка) процесінен бөліп шығару қиынға түссе, онда өсіндіні түбінен бастап алу әдісін (ретроградты аппендэктомия) қолдану қажеттілігі туады (4 — сурет,а,б).

Қазіргі кезде, хирургиялық мекемелерде алдыңғы қатарлы технологияның (эндовидеохирургия) кеңінен енгізілуіне орай, өсіндіні алу операциясын лапараскөпиялық аспаптардың көмегімен орындау (лапараскопиялық аппендэктомия) жиі қолданылып келеді.