Өз баяндамасында мен тауар биржасы, инфрақұрылымның бір бөлігі туралы айтып өткім келеді, оны дамытусыз және жетілдірусіз біздің еліміздегі нарықтың толыққанды дамуы туралы, сондай — ақ биржа-нарықтық экономиканың атрибуты қалай жұмыс істейді және қандай функцияларды атқаратыны туралы айту екіталай.
ТАУАР БИРЖАСЫ
Анықтау бойынша тауар биржасы-биржа клиенттері мен мүшелері үшін теңдікті қамтамасыз ететін ережелер мен рәсімдерге сәйкес жария сауда-саттық арқылы нарықта тауарларды сатып алу-сату үшін материалдық жағдайларды қамтамасыз ететін корпорация мүшелерінің корпоративтік, коммерциялық емес қауымдастығы.
Биржаның міндеттері-экономиканы шикізатпен, капиталмен, валютамен жабдықтау емес, шикізат, капитал және валюта нарықтарын ұйымдастыру, реттеу, біріздендіру.
Тауар биржалары тауарларды емес, оларды жеткізуге арналған келісімшарттарды сатып алуды және сатуды жүзеге асырады.Оларда үлгілер немесе Техникалық сипаттама бойынша ірі партиялармен сатылуы мүмкін стандартталатын тауар түрлеріне арналған келісім-шарттар сатылады.Тауар биржаларында сұраныс пен ұсыныс арақатынасының ықпалымен қалыптасатын базистік бағалар анықталады. Барлық биржалар дербес кәсіпорындар болып табылады және бір-біріне қарамастан әрекет етеді.Кейбір тауарлар бір биржада ғана сатылады және сатып алынады, басқалары-бірнеше; алайда, бір тауарға және басқа сипаттамаларға арналған келісім-шарттардың мөлшері әр түрлі биржаларда бір-бірінен ерекшеленеді.
Біздің шарттарымызға қатысты тауар биржасының негізгі функцияларының құрамына биржа арқылы өткізілетін өнімге стандарттарды әзірлеу, сондай-ақ сатып алу-сату мәмілелері бойынша үлгі келісім-шарттар пакеті, бағаларды белгілеу, туындаған дауларды реттеу және ақпараттық қызмет сияқты кіреді.
Заң тауар биржаларын, биржалық сауданы құру және олардың қызметі жөніндегі қатынастарды реттеуге және тауар биржаларындағы қызметтің құқықтық кепілдіктерін қамтамасыз етуге бағытталған.
Биржа ашық сатып алу-сату, тауар және шикізат ресурстары нарығын реттеу және біріздендіру, нарықты, экономикалық индикаторды дамытуды ынталандыру жолымен сұраныс пен ұсынысты теңгерімдеу функцияларын орындайды.
Тоқсаныншы жылдардың басында нарық жұмыс істейтін елдерде жалпы айналымы 10 триллион доллардан асатын 50-ге жуық тауар биржалары болды,бұл олардың жалпы ұлттық өнімінің 25% — ын құрайды. Онда 60-тан астам өнім сатылады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде тауар биржалары негізінен корпоративтік табыс салығын төлеуден босатылған табыссыз қауымдастықтар ретінде жұмыс істейді. Олардың табысының басты баптары: биржаны құрайтын ұйымдардың құрылтайшылық және пайлық жарналары мен аударымдары; Биржа мүшелеріне және басқа ұйымдарға қызмет көрсетуден түскен кірістер өзге түсімдерден түскен түсім.
Биржадағы мүшелік және басқару
Биржа мүшелері: құрылтайшылар, отандық және шетелдік заңды тұлғалар, сондай-ақ жеке тұлғалар болып табылады. Биржадағы мүшелік оның залында сауда жасауға құқық береді. Биржа мүшелері жиналыстарда және әртүрлі биржалық сайлауда дауыс бере алады және комитеттердің жұмысына қатыса алады. Бұдан басқа, биржа мүшелері оқыту және қайта даярлау бағдарламаларын өтеді, жан-жақты биржалық ақпаратты алады және кітапханалық және ақпараттық орталықтарды пайдалана алады. Егер бұл үшін құрылтайшылардың білікті көпшілігі және үміткер кәсіпорындар мен ұйымдардың қарапайым көпшілігі дауыс берсе, ұйым Биржа мүшелігіне қабылданды деп есептеледі. Дауыс беру үміткердің қаржылық жағдайын бағалағаннан кейін өткізіледі. Биржа мүшелері биржа құрамынан шыққан жағдайда қайтарылатын кіру жарнасын енгізуге міндетті. Биржаның жаңа мүшелерін қабылдау биржа құрылтайшылары мен мүшелерінің жалпы жиналысында жүзеге асырылады. Биржа мүшелері жыл сайынғы мүшелік жарнаны төлейді, бірақ биржалық сауда-саттыққа қатысушылардан алынатын барлық жалпы алымдардан босатылады. Өз жұмысын жеңілдету үшін Биржа мүшелеріне сауда залына клерктер немесе шаңғылар түрінде кіруге рұқсат етілген қызметшілерді жалдау құқығы берілген.
Биржа қызметін реттейтін негізгі ішкі құжаттар биржа Жарғысы және биржалық сауда ережелері болып табылады. Жарғыда Биржаның ішкі құрылымын, биржа мүшелерінің және сауда-саттыққа басқа да қатысушылардың өзара қарым-қатынасын анықтайтын барлық негізгі ережелер; Биржаның ұйымдық-құқықтық нысаны көрсетілген.
Биржа мүшелерінің екі санаты бар:
1. толық мүшелері-Биржаның барлық секцияларында және Биржаның құрылтай құжаттарында белгіленген биржалық сауда-саттыққа қатысу құқығымен Биржаның жалпы жиналысында және биржа секциялары мүшелерінің жалпы жиналыстарында дауыс саны;
2. толық емес мүшелер-тиісті секцияда биржалық сауда-саттыққа қатысу құқығымен және Биржаның құрылтай құжаттарымен белгіленген биржа мүшелерінің жалпы жиналысында және биржа секция мүшелерінің жалпы жиналысында дауыс саны.
Кейбір биржаларда келушілер институты бар. Олар тұрақты және бір реттік болып бөлінеді. Тұрақты келушілер биржаға кіру үшін жылдық төлемді, бір жолғы — әрбір келу үшін төлейді.
Биржаны басқару схемасы
Биржаның басқару органдары олардың әрқайсысының ендігіне сәйкес келетін үш негізгі деңгейді қамтиды.
Жоғарғы орган белгілі бір дәрежеде заң шығарушы орган болып табылатын, биржа мүшелерінің-қатысушылардың жалпы жиналысы болып табылады.
Атқару функцияларын басқа қызметтердің қызметін бақылауға және Биржа қызметінің басты бағыттарын әзірлеуге , биржалық сауда ережелерін белгілеуге және түзетуге құқығы бар биржалық комитет орындайды.
Биржаны ағымдағы басқаруды бақылау-тексеру комиссиясы жүзеге асырады, оның құзыреті мен өкілеттіктері тауар биржасының Жарғысымен реттеледі.
Биржа саясаты Директорлар кеңесі тағайындайтын, биржа мүшелерінен тұратын комитенттермен жүзеге асырылады. Комитет мүшелері тиісті төлемсіз жұмыс істейді. Олар Директорлар кеңесіне ұсыныстар енгізеді және көмектеседі, сондай-ақ биржалардың жұмыс істеуі бойынша нақты міндеттерді орындайды.
Комитеттер саны тұрақты емес және 8-ден 40-қа дейін ауытқиды. Негізгі болып келесі 5 комитет, олар іс жүзінде әр биржада бар.
Биржа бөлімшелерінің құрамына:
Бақылау комитеті-биржадағы іскерлік белсенділікке, ашық позиция көлеміне, сондай-ақ жеткізу мерзімі өтіп бара жатқан келісім-шарттарды жою қалай жүріп жатқандығына бақылау жүргізеді.
Төрелік комитет-Биржаның сот органы, мүшелер арасындағы дауларды шешу үшін төрешілерді тағайындайды,сондай — ақ клиенттер мен биржа мүшелері арасында даулар туындаған жағдайда-сенімсіздік.
Баға белгілеу комитеті-басты міндеті биржалық баға белгілеулерді жариялауға және баға қозғалысын талдауға дайындау болып табылатын жұмыс органы.
Байқау комитеті-дауларды қарайды және барлық тәртіптік мәселелер бойынша шешім шығарады, оны оған іскерлік этика жөніндегі комитет береді.
Жаңа мүшелерді қабылдау комитеті — Биржа мүшелігіне кіру туралы барлық өтініштерді қарайды. Комитеттің ұсыныстары Биржа мүшелігіне үміткерді қабылдау туралы мәселені шешетін Директорлар кеңесіне ұсынылады.
Биржалық аппарат
1. Экономикалық талдау орталығы:
өнім нарығының конъюнктурасын бақылау;
конъюнктуралық шолуларды дайындау;
нарық конъюнктурасына әсер етуге қабілетті техникалық, экономикалық және басқа да факторларды талдау;
конъюнктуралық болжамдар;
экономикалық мәселелер бойынша ақылы кеңестер.
2. Төрелікпен шарттық-құқықтық бөлім:
мәміле бойынша әріптестер арасындағы шарттарды ресімдеу;
мәмілелерді заңды ресімдеу, олардың маклерлердің дұрыс жүзеге асырылуын бақылайды;
сауда-саттыққа қатысушылардың іс-әрекеттерінің заңдылығын бақылау;
істерді төрелік комиссияда қарауға дайындау.
3. Көлік-тарифтік бөлімі:
биржада сатып алынған өнімді жеткізуді ұйымдастыру және қамтамасыз ету;
тасымалдаумен байланысты мәселелер бойынша сатушылар мен сатып алушыларға кеңес беру;
жүк партиясын сатып алушыға жеткізудің тиімді тәсілдері бойынша ұсыныстар дайындау;
жүктерді жеткізу үшін есеп айырысуларды ресімдеу.
4. Биржалық сауданы жетілдіру бөлімі:
осы биржадағы сауданың даму деңгейі мен жай-күйін талдау;
биржа жұмысының тиімділігі мен сапасын арттыру жолдарын іздеу;
биржалық аппаратты неғұрлым белсенді қызметке итермелейтін жаңа енгізілімдерді әзірлеу және енгізу;
елде және шетелде биржалық сауданы ұйымдастыру тәжірибесін зерделеу.
5. Ақпараттық орталық:
барлық айналмалы ақпаратты алу, сақтау және өңдеу;
Биржа мүшелеріне және келушілерге қажетті есеп айырысуларды жүргізу, сондай-ақ ақпараттық қызмет көрсету бойынша қызметтер көрсету.
6. Биржалық сауданы ұйымдастыру және қамтамасыз ету бөлімі:
биржалық залды тиісті тәртіпте ұстау;
биржаны коммерциялық ақпаратпен қамтамасыз ету;
биржа мүшелерін мәміле жасау үшін қажетті материалдармен және шарттармен қамтамасыз ету.
7. Әкімшілік-шаруашылық бөлімі операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын