Украина үшін ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісін өсіру ұлттық экономиканы көтеру үшін стратегиялық маңызға ие, өйткені оның табысты дамуы кезінде бірқатар сабақтас салалардың дағдарыстық жағдайын еңсеру үшін жағдайлар жасалады. Бірақ соңғы жылдары оның көлемі үнемі қысқарды. 1999 жылы барлығы 24,6 млн. тонна астық алынды,ал өндірістің шекті шекарасы 31,6 млн. тоннаны құрайды. Демек, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру тиімділігінің деңгейін арттыру маңызды міндет болып табылады, оны шешуге елдің азық-түлік қауіпсіздігі тәуелді болады. Оны шешу тек мемлекеттік деңгейде ғана емес, сондай-ақ халықты тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету мәселелері шешілетін өңірлік деңгейде жүзеге асырылуы тиіс. [1, Б. 74]
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігін арттыру мәселелерімен ғалымдардың үлкен тобы айналысады. Олар елдегі ауыл шаруашылығы өндірісін нығайтудың, саланы құрылымдық қайта құрудың, жер, материалдық-техникалық және еңбек ресурстарын пайдаланудың экономикалық тиімділігін арттырудың, баға белгілеудің, астық нарығын қалыптастыру мен оның жұмыс істеуінің стратегиялық аспектілерін әзірледі.
Алайда өңірлер деңгейінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігін арттыру мәселесі одан әрі ғылыми негіздеуді және практикалық шешімді талап етеді.
Бұл мәселенің теориялық және практикалық маңыздылығы курстық жұмыс тақырыбын таңдау және оның өзектілігі болып табылады.
Жұмыстың негізгі мақсаты қазіргі заманғы ауыл шаруашылығын дамытудың негізгі проблемаларын анықтау және оның тиімділігін арттыру жөніндегі ұйымдық-экономикалық шараларды негіздеу болып табылады.
Зерттеудің мақсаты келесі міндеттерді шешу жолдары мен қойылымын көрсетті:
* ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігінің мәнін нақтылау;
* ауыл шаруашылығында болған өзгерістер үрдісін анықтау;
* ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігі деңгейіне олардың әсер ету механизмі мен маңызды факторларды анықтау;
* өсімдік шаруашылығы салаларының даму перспективаларын және экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын негіздеу.
Зерттеу пәні нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігін арттыру және даму үрдісінің әдістемелік және қолданбалы аспектілері болып табылады.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімділігі мәселелерін зерттеу Украинаның, Николаев облысының, атап айтқанда Степной совхозының көп жылдық нақты деректері негізінде жүзеге асырылды.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі экономикалық құбылыстарды зерделеудің жүйелі тәсілі, аграрлық реформа мәселелері бойынша заңнамалық және басқа да нормативтік актілер, теоретик-экономистердің еңбектері және шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларында экономикалық тиімділікті арттырудың қазіргі заманғы тұжырымдамалары болды. Украин, Ресей және басқа да ғалымдардың экономика және ауыл шаруашылығы өндірісін ұйымдастыру жөніндегі еңбектері, атап айтқанда, оны арттырудың тиімділігі мен резервтеріне, қарқындату тиімділігіне және өндіріс рентабельділігінің өсуіне арналған жұмыстар кеңінен пайдаланылды.
Курстық жұмыста бастапқы ақпарат ретінде Украинаның, Николаев облысының, атап айтқанда Степной Николаев ауданының совхозының статистикалық есеп беру материалдары қолданылды.
Зерттеу барысында статистикалық, экономикалық-математикалық, графикалық әдістер, сондай-ақ салыстыру әдісі қолданылды.
Курстық жұмысты орындау кезінде экономикалық-статистикалық (тізбекті, базистік, индекстік) және есептік-конструктивтік зерттеу әдістері қолданылды, сондай-ақ мемлекеттік есептілік нысандары қолданылды.:
-ф.№ 50-СГ,
-ф.№ 24,
-ф.№ 11-ОЗ,
— ф.№ 29-СГ,
— басқа материалдар.
Бұл курстық жоба баспа мәтінінің 41 бетіне басылған.
1-бөлім. Әдеби көздерге шолу немесе ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігінің теориялық негіздері.
1.1. Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігінің түсінігі мен мәні.
Агроөнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру проблемасы-қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамуының айқындаушы факторы.
Өндірістің тиімділігі экономикалық санат ретінде өндірістің нәтижелілігінде көрінетін объективті экономикалық заңдардың әрекетін көрсетеді. Ол қоғамдық өндірістің мақсаты жүзеге асырылатын нысан болып табылады. Экономикалық тиімділік өндіріс құралдары мен тірі еңбекті, сондай-ақ олардың жиынтық салымдарын қолданудан соңғы пайдалы әсерін көрсетеді. Осыған байланысты тиімділік пен экономикалық тиімділік сияқты ұғымдарды ажырату қажет. Нәтиже-ауыл шаруашылығы өндірісінде жүзеге асырылатын іс-шаралардың нәтижесі. Ол ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімділігінің ұлғаюымен, мал мен құс өнімділігінің өсуімен сипатталады.
Өндірістің экономикалық тиімділігі алынған нәтижелердің өндіріс құралдары мен тірі еңбек шығындарына қатынасымен анықталады. Өндірістің тиімділігі-қорытушы экономикалық санат, оның сапалық сипаттамасы өндіріс құралдарындағы тірі және жалпақтандырылған еңбекті пайдаланудың жоғары нәтижелігінде көрініс табады. [3 c.Жүз жиырма үш]
Экономикалық санат ретінде өндірістің тиімділігі халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру қажеттілігімен тығыз байланысты. Осыған байланысты өнім бірлігіне ең аз жиынтық шығындар кезінде тікелей өндірушілер мен жалпы қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жиынтық өнім мен ұлттық табыстың көлемін арттыруда қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру.
Ауыл шаруашылығының өзіндік ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, тиімділігі жоғары шаруашылық жүргізуге қол жеткізу факторларының жиынтығында өндірістің басты құралы ретінде жер ерекше маңызға ие, ал мал шаруашылығында — өнімді мал. Сондықтан ауыл шаруашылығы өндірісіндегі пайдалы әсерді бағалау жер алаңына немесе өнімді мал басына қатысты және олармен сәйкес келеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігі ең аз еңбек шығындары мен өнім бірлігін өндіруге арналған қаражат кезінде бір гектар жер ауданынан, бір мал басынан ең көп өнім санын алуды білдіреді.Ауыл шаруашылығының тиімділігі өндірістің нәтижелері мен шығындарының арақатынасын ғана емес, сонымен қатар өнімнің сапасы мен оның тұтынушының қандай да бір қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілеті көрсетіледі. Бұл ретте ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын арттыру тірі және қой-ешкі еңбегінің қосымша шығындарын талап етеді.
Ауыл шаруашылығының үлкен экономикалық әлеуеті бар, ең алдымен жұмыс істеп тұрған өндірістік қорлардың айтарлықтай көлемі. Сондықтан пайдалануды жақсарту ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыруға ықпал ететін маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Өндірілген өнімдер массасының еңбек шығындарына қатынасымен көрінетін тиімділік деңгейі объективті түрде өзінің максимумына бағытталады, өйткені қызметкерлердің қабілеттілік деңгейі өсуде, ал ғылыми-техникалық прогрестің әсерінен ауыл шаруашылығы өндірісінің жағдайы үнемі жетілдірілуде.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыру шаруашылық кірісінің өсуіне ықпал етеді, бұл өндірісті кеңейту мен жетілдірудің, еңбекақы төлеуді арттырудың және сала қызметкерлерінің мәдени-тұрмыстық жағдайларын жақсартудың негізі болып табылады. Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыру проблемасының мәні әрбір шығын бірлігіне — материалдық, еңбек және қаржылық – қоғамның материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті өнім өндірісінің көлемін елеулі арттыруға қол жеткізу болып табылады.
1.2. Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділік көрсеткіштерінің жүйесі.
Өндірістің тиімділігі-бұл күрделі және көп қырлы құбылыс, сондықтан оны анықтау үшін ауыл шаруашылығының ерекшелігі мен ерекшеліктерін бір мезгілде көрсете алатын көрсеткіштер жүйесін пайдалану қажет.
Өндірістің тиімділігіне оның деңгейін қалыптастыратын және даму үрдістерін айқындайтын өзара байланысты факторлар кешенінің әсері көрсетіледі. Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау үшін экономикалық заңдардың талаптарын және әртүрлі факторлардың әсерін сипаттайтын тиісті өлшемдер мен өзара байланысты көрсеткіштер жүйесін пайдаланады.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігі тиісінше халық шаруашылығы тиімділігі, жекелеген өнімдердің салалары мен өндірісі, сондай-ақ ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының шаруашылық қызметі және жекелеген іс-шаралар ретінде айқындалады. Осыған байланысты өзара байланысты және тиімділік критерийіне сәйкес болуы тиіс әртүрлі экономикалық көрсеткіштерді пайдаланады. Олар ауыл шаруашылығының халық шаруашылығы тиімділігінің деңгейін және өнімнің жекелеген салалары мен түрлерінің шаруашылық есептегі тиімділігін, агротехникалық, зооветеринарлық және ұйымдастыру-экономикалық іс-шараларды, ғылым мен озық тәжірибені енгізуді бағалау үшін жалғыз бола алмайды.
Ауыл шаруашылығының халық шаруашылығы тиімділігінің деңгейі жан басына шаққанда жалпы өнім мен оның жекелеген түрлерін өндірудің көлемі мен өсу қарқыны сияқты көрсеткіштермен айқындалады.
Аграрлық реформаны жүзеге асыруда баға ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуды жеделдетудің, оның тиімділігі мен сапасын арттырудың маңызды ынталандырушы факторы болып табылады. Органикалық байланысты сатып алу бағасы
азық-түлікке және ауыл шаруашылығы шикізатынан алынатын тауарларға шағын бағалар бойынша баға береді, бүкіл халықтың мүдделерін көрсетеді және тиісті әл-ауқаттың деңгейін қамтамасыз етеді.