Диалектикалық материализм — марксистік партияның дүниетанымы, Маркс пен Энгельс ілімі. Маркс пен Энгельс философиясы оның табиғат, адам қоғамы мен ойлау құбылыстарын зерттеу әдісі диалектикалық, антимафизикалық болып табылатындығымен сипатталады,ал әлем туралы түсінік және философиялық теория дәйекті ғылыми-материалистік болып табылады.
Диалектикалық әдіс және философиялық материализм бір-біріне өзара еніп, біртұтас бірлікте және тұтас философиялық дүниетанымды құрайды. Диалектикалық материализм, Маркс және Энгельс жасау арқылы оны қоғамдық құбылыстарды тануға таратады. Тарихи материализм ғылыми ойдың ұлы жеңісі болып табылады. Диалектикалық және тарихи материализм коммунизмнің теориялық негізін, марксистік партияның теориялық негізін құрады.
Диалектикалық материализм XIX ғасырдың 40-шы жылдарында пролетарлық социализм теориясының ажырамас құрамдас бөлігі ретінде пайда болды және революциялық жұмыс қозғалысының практикасымен тығыз байланыста дамыды. Оның пайда болуы адам ойының тарихындағы, Философия тарихындағы нағыз революцияны білдіреді. Бұл жаңа, ғылыми дүниетанымға бастау алған ескі күйден жаңа жағдайға философияның дамуындағы революциялық секіріс болды.
Бұл революция адам ойының тарихымен қол жеткізілген барлық алдыңғы қатарлы және прогрессивті сабақтастықты, сыни қайта өңдеуді қамтиды. Сондықтан, өзінің философиялық дүниетанымын қалыптастыра отырып, Маркс пен Энгельс адамзат ойының барлық құнды сатып алуларына сүйенеді. Өткен философияда жасалған ең жақсысы Маркс пен Энгельс сын тұрғысынан қайта қаралды. Маркс пен Энгельс өзінің диалектикалық материализмін ғылым дамуының өнімі, соның ішінде алдыңғы кезеңдегі философия деп санады. Гегель диалектикасынан олар тек оның «рационалды астығын»алды. Фейербахтың материализмі соңғы емес, метафизикалық, антиисторлық болды. Маркс пен Энгельс Фейербахтың материализмінен оның «негізгі астығын» ғана алып, оның философиясының идеалистік және діни-этикалық қабаттарынан шығып, материализмнің жоғары марксистік формасын жасап, одан әрі дамытты. Маркс және Энгельс, содан кейін Ленин және Сталин диалектикалық материализм ережелерін жұмыс класының саясаты мен тактикасына, марксистік партияның практикалық қызметіне қолданды.
Маркс пен Энгельстен кейін марксизмнің ең үлкен теоретигі В. И. Ленин, ал кейін И. В. Сталин және Лениннің басқа да оқушылары марксизмді Алға қозғаған жалғыз марксисттер болды. Ленин өзінің «Материализм және эмпириокритицизм» кітабында марксистік философияның орасан зор теориялық байлығын қорғап шықты. Ленин Диалектикалық материализмді ғана қорғап қана қоймай, оны одан әрі дамытты. Ол Энгельс өлімінен кейінгі ғылымның ең жаңа жетістіктерін жинақтап, оны идеалистік философия бастаған тұйықтан жаратылыстанудың жолын көрсетті. Марксистік философияның одан әрі дамуына И. В. Сталиннің «диалектикалық және тарихи материализм туралы», «Марксизм және тіл білімінің мәселелері», «КСРО-дағы социализмнің экономикалық мәселелері» шығармалары және оның басқа да еңбектері үлкен үлес қосты.
Диалектикалық материализмнің құрамдас, ажырамайтын бөліктері марксистік диалектикалық әдіс және марксистік философиялық материализм болып табылады. Диалектика құбылыстарға объективті қарауға, олардың дамуын басқаратын жалпы заңдарды көруге мүмкіндік беретін танымның ғылыми әдісін береді. Марксистік диалектика табиғат пен қоғамның құбылыстары мен процестеріне дұрыс қарау олардың байланыстары мен өзара шарттылықтарын алу дегенді білдіреді; оларды дамыту мен өзгертуде қарастыру; дамуды қарапайым сандық өсу ретінде емес, белгілі бір сатыда сандық өзгерістер заңды түрде түпкілікті сапалық өзгерістерге айналатын процесс ретінде түсіну; дамудың ішкі мазмұнымен және ескі сападан жаңаға ауысудың қарама-қарсы күрес, жаңа және ескі арасындағы күрес болып табылатындығынан шығу. Ленин мен Сталиннің диалектикасы «марксизмнің жаны»деп аталды.
Маркстік диалектика органикалық байланысты марксистским философиялық материализмом. Философиялық материализмнің негізгі қағидалары: әлем өзінің табиғаты бойынша материалдық, ол бір түрден екінші түрге айналатын қозғалмалы материядан тұрады, ал сана екінші түрден жоғары ұйымдастырылған материяның пайда болуы, объективті әлемді танимыз және біздің сезімдерімізді, түсінігімізді, түсінігімізді адамзат санасына қарамастан бар сыртқы дүниенің көрінісі болып табылады. Диалектикалық материализм алғаш рет объективті ақиқатты тану процесін түсіну үшін баға жетпес маңызы бар танымның ғылыми теориясын құрды.