Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың келесі функциясы «қоршаған ортаны қорғау туралы»заңда өзінің құқықтық бекітілуін таппады. Экологиялық құқық бойынша монографиялар мен оқулықтарда басқарудың осы функциясын да бөлмейді және толық талдау бермейді. Сонымен қатар, бізге оның мазмұны басқарушылық экологиялық процестің ажырамас бөлігі болып табылады, өйткені толық және шынайы ақпараттың болуы тиімді басқару шешімдерін қабылдауға ықпал етеді. Бұл функция мемлекеттік табиғи ресурстар кадастрларын жүргізу және табиғи ресурстарды есепке алу функциясы деп аталады.
Мемлекеттік кадастрлар барлық қоршаған табиғи ортаға қатысты жүргізілмейді. Есепке алу ерекшеліктерін, әртүрлі әдістемелерді, табиғи объектілердің физикалық қасиеттерін, олардың шаруашылық функцияларын, олар орындайтын міндеттерді, әр текті нысандарды ескере отырып — осы кезеңде бірыңғай табиғи кадастрды жүргізу мүмкін емес, және де орынды емес.
Бұл түсінген жөн астында природоресурсовым кадастрына? Табиғи ресурстар кадастры табиғи объектінің табиғи және шаруашылық жағдайы, оның сапалық және сандық сипаттамалары туралы (әртүрлі объектілерге қатысты олар әртүрлі болуы мүмкін — километрлер, тонна, тұқымдар және т.б.), есепке алу және бағалау туралы, өзге де қажетті мәліметтер жүйесі болып табылады.
Табиғи ресурстар кадастрларын жүргізу кезінде бірқатар ерекше сәттерді атап өтуге болады:
1) Біріншіден, кадастр табиғи объект туралы мәліметтердің жиынтығын ғана емес, кадастрлық есептің әртүрлі нысандары мен әдістерін пайдалана отырып, табиғи объектінің жай-күйі туралы толық және объективті «сурет» жасауға мүмкіндік беретін мәліметтер жүйесін білдіреді.
2) екіншіден, кадастрлық процесс белгілі бір құқықтар берілген мемлекеттік органдар, сондай-ақ кадастрлық деректерді беру жөніндегі бірқатар міндеттер жүктелетін табиғат пайдаланушылар тартылған белгілі бір рәсімді білдіреді.
3) үшіншіден, табиғат пайдалану саласындағы кез келген басқару шешімі (табиғи объектіні беру немесе алып қою, салық ставкасын немесе айыппұл мөлшерін белгілеу, жеңілдіктер беру) кадастрлық есепке алу деректеріне негізделеді.
Кадастр түрлері
Қолданыстағы заңнамада табиғи кадастрлардың бірыңғай тізбесі жоқ, сонымен бірге мыналарды атап өтуге болады::
1) Қазақстан Республикасының 3жылдық кадастры;
2) Қазақстан Республикасының Су кадастры;
3) Қазақстан Республикасының орман кадастры;
4) кен орындарының және пайдалы қазбалар көрініс-белгілерінің мемлекеттік кадастры;
5) зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көмудің және сарқынды суларды жер қойнауына ағызудың мемлекеттік кадастры;
6) техногендік минералдық түзілімдердің мемлекеттік кадастры;
7) жануарлар дүниесінің мемлекеттік кадастры;
8) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастры.
Табиғи ресурстар кадастрларының көрсетілген түрлерінің барлығы Үкіметтің арнайы қаулыларымен реттелмегенін атап өткен жөн. Қазіргі таңда олар кодекстерде немесе заңдарда баптармен шектеледі.
Жер кадастры
Жер кадастры Қазақстан Республикасы Жер ресурстарының жай-күйі, пайдаланылуы және қорғалуы, жер учаскелерінің мөлшері мен шекаралары, олардың сапалық сипаттамалары туралы, жер учаскелерін есепке алу және бағалау туралы мәліметтер жүйесін, белгілі бір жағдайларда жер пайдаланушылар туралы мәліметтерді білдіреді.
Жер кадастрын жүргізудің шарттары, оның мазмұны, мемлекеттік арнайы уәкілетті органдардың құқығы, рәсім » Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің тәртібін бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 6 маусымдағы № 710 қаулысымен бекітілген. (1) оған сәйкес, » кадастр деректерін есепке алу және сақтау бірлігі тұйық шекарада бөлінген, белгіленген тәртіппен жер құқығы қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып табылады.
Кадастрда әрбір жер учаскесі үшін оны кеңістікте бір мәнді бөлуге, көлемі мен орналасқан жерін анықтауға мүмкіндік беретін Физикалық сипаттамалар, сондай-ақ құндық бағалау (жердің бағасына мөлшерлес) белгіленеді.
Жер учаскелері туралы мәліметтер жер-кадастрлық карталармен салыстырылады, онда осы учаскеге бекітілген нөмір, орналасқан жері, шекаралары және мәтіндік сипаттамалар көрсетіледі».
Мемлекеттік жер кадастрын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Жер ресурстарын басқару жөніндегі комитеті жүргізеді.
Жер кадастрын жүргізу кезінде жер учаскелері туралы мәліметтер Тіркелетін және олармен болған өзгерістер көрсетілетін бірқатар базалық құжаттар ресімделеді. Мұндай құжаттарға:
жер учаскесінің жер-кадастрлық ісі (кадастрлық іс);
тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің мемлекеттік жер-кадастрлық кітабы;
жер-кадастрлық карта (кадастрлық карта).
Аталған қаулыда аталған құжаттарға сипаттама беріледі.
Кадастрлық іс — жер учаскесі туралы құжаттар орналастырылатын жаңа жер учаскесін ресімдеу және бар жер учаскесін қайта ұйымдастыру туралы іс.
Мемлекеттік жер-кадастрлық кітап жер учаскелері есепке алынатын, жердің кеңістіктік, табиғи және шаруашылық жағдайы туралы шынайы мәліметтер қамтылған құжат болып табылады.
Кадастрлық картасы жер мақсатында құрылады және жүргізіледі көрнекі көрсету, мөлшерлерін және шекараларын және жер учаскелері кезіндегі олардың өзгерістерін есепке алу, біріктіру және бөлу.
Қазақстан Республикасының жер заңнамасы
Әрбір жер учаскесі жер кадастрында көрсетіледі, оған кадастрлық нөмір беріледі, оны Ауылшарминінің Жер ресурстарын басқару жөніндегі органдары тіркейді.
Орман кадастрын жүргізудің жалпы сипаттамасы Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 72-бабында бекітілген. Оған сәйкес » мемлекеттік орман кадастры және орман қорының мемлекеттік есебі орман қорын ұтымды пайдалануды ұйымдастыру, ормандарды молықтыру, оларды күзету мен қорғау, сандық және сапалық өзгерістерді жүйелі бақылау және заңды және жеке тұлғаларды орман қоры туралы мәліметтермен қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Мемлекеттік орман кадастры орман қорының құқықтық режимі, оны иеленушілер бойынша бөлу, орман қорының сандық және сапалық жай-күйі, ормандарды қорғау топтары мен санаттарына бөлу туралы мәліметтер жүйесін және орман шаруашылығын жүргізу мен шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау үшін қажетті басқа да деректерді қамтиды.
Мемлекеттік орман кадастры мен мемлекеттік есепке алу қорын орман орналастыру, түгендеу және зерттеу материалдары негізінде Қазақстан Республикасының орман шаруашылығын мемлекеттік басқару органдары жүргізеді. Мемлекеттік орман кадастры мен орман қорын мемлекеттік есепке алу құжаттамасын орман қоры учаскелерінің барлық иелері жүргізеді.
Жер қойнауы кадастрын жүргізуді ұйымдастырудың бірнеше түрі бар. Бұл кен орындарының кадастры, зиянды қалдықтарды көму кадастры, Техногендік минералдық түзілімдердің кадастры. Кадастрдың осы түрлерінің сипаттамасы Қазақстан Республикасы Президентінің «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы»Жарлығының 59, 60, 61-баптарында беріледі. Оларға сәйкес пайдалы қазбалар кен орындарының және көрініс-белгілерінің мемлекеттік кадастры негізгі және олармен бірге жатқан пайдалы қазбалардың саны мен сапасын және олардың құрамындағы компоненттерді сипаттайтын әрбір кен орны бойынша мәліметтерді, кен орындарын игерудің тау-кен техникалық, гидрогеологиялық, экологиялық және басқа да шарттарын және оны геологиялық-экономикалық бағалауды, сондай-ақ пайдалы қазбалардың анықталған көріністері бойынша мәліметтерді қамтиды.
Зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көмудің және сарқынды суларды жер қойнауына ағызудың мемлекеттік кадастры көмілген заттар мен ағызылған сулардың сандық және сапалық көрсеткіштерін, көму мен ағызудың тау-кен техникалық, арнайы инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық және экологиялық жағдайларын көрсете отырып, олардың түрі мен түрін сипаттайтын мәліметтерді қамтиды.
Техногендік минералдық түзілімдердің мемлекеттік кадастры сандық және сапалық көрсеткіштерін, сақтаудың тау-кен-техникалық және экологиялық шарттарын көрсете отырып, Техногендік минералдық түзілімдердің түрі мен түрін сипаттайтын қоймаға қойылатын объект бойынша мәліметтерді қамтиды.