Шанышқылы безінің құрылысы мен қызметі

Сыртқы және ішкі факторлар сау адамның жасушалық циклдарын өзгертеді. Нәтижесінде аномальды (бөтен немесе синтезделген өз молекулалары мен жасушалары сияқты емес) пайда болады.
Қан мен басқа да тіндердің арнайы жасушалары жасушаларда тіркелген және еркін молекулалардың жеткілікті концентрациясын өндіреді және қолдайды, олар аномальды молекулалар мен жасушаларды таниды, байланыстырады (түрлендіреді) және организмнен шығарады.

Бөлшектер мен жасушалардың қайта бөлінуі, ағзаның барлық тіндеріне» иммундық қадағалау » қан және лимфо ағулар арқылы, сондай — ақ гистогематикалық кедергілер арқылы тасымалданады.

Иммунитет (лат. immunis) сөзбе-сөз еркін нәрсе. Дені сау адам ағзасы заттар мен құрылымдардан, соның ішінде сыртқы және ағзаның ішінде пайда болатын ауру тудыратын заттардан үздіксіз босатылады.

Сыртқы (экзогенді) заттар мен құрылымдардың көздері тамақ компоненттері, ауаның химиялық қоспалары және сұйықтық тамшылары, теріге, өкпеге, асқазан-ішек жолына түсетін микроорганизмдер болып табылады.
Ішкі ортаның тұрақтылығын бұзатын және иммундық механизмдердің көмегімен шығарылатын эндогенді (ағзада пайда болатын) заттар жасушаларды бөлу, жасушаішілік заттардың синтезі, метаболиттер (шлактар) және т. б. пайда болған аномальды (мутантты) жасушалар және олардың компоненттері болып табылады.

Адамның денесі шамамен 1012-1013генотиптік ұқсас жасушалардан тұрады. Егер жасушаларды бөлу кезінде әрбір миллиондаған жасушалар мутацияға ұшыраса, онда адам ағзасында кез келген сәтте шамамен
10 млн. аномальды жасушалар.

Иммунитеттің арқасында организм зат пен құрылымдарды таниды, байланыстырады, жояды және шығарады.

Иммунитет-ағза сұйықтықтарының арнайы жасушаларының басқа ағзалардың жасушаларынан шығатын немесе өз денесінің жасушаларымен ұқсастығын жоғалтқан заттар мен құрылымдарды тану, байланыстыру және жою (шығару) қабілеті.

Иммунитет тозған жасушаларды, ақуыздарды (гемоглобин, т.б.), шлактарды шығару, ағзаға тән ақуыздарды, жасушаларды, соның ішінде белгілі бір топтағы қан жасушаларын қалпына келтіру, жүктілік кезінде бөтен ұрықты сақтау және т. б. арқылы ағзаның тіршілік әрекетін қолдайды. Инфекцияның мәні айқын болғанымен: дені сау адамдардың 50% — ы ауру тудыратын микроорганизмдердің тасымалдаушысы болып табылады (Лебедев К. К., т.б., 1989).

Осылайша, иммунитет гомеостаздың белгілі бір (молекулалық) көрсеткіштерін қолдайды және адам денсаулығын білдіреді: жойылатын және қалпына келтірілетін жасушалар, дене тіндері мен сұйықтықтары санының динамикалық тепе-теңдігі.

ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕ ОРГАНДАРЫ

Иммундық жүйенің органдары-ағзаның бөтен текті құрылымдар мен заттарды бейтараптандыруға иммундық дайындығын қалыптастыруға қатысатын анатомиялық түзілімдер.

Сүйек миы, тимус, көкбауыр, лимфа түйіндері, ішек шөлінің пейеровы, Бадам және қарыншалық өсінділер адам денесінде «иммундық қадағалауды» жүзеге асыруға қабілетті жасушалар үздіксіз түзілетін және пісетін түзілімдер болып табылады. Бұл иммундық органдар мен тіндер әр тіндерде антиденелердің жеткілікті деңгейін жасай отырып, таңбалармен және молекулалармен өзара үздіксіз алмасады. Иммундық жүйе мүшелерінің белсенділігі автономды жүйке жүйесімен және гуморальды заттармен реттеледі.

Антигендердің тұрақты әсері иммундық жүйе мүшелерінің — сүйек кемігі, тимус, ішектің пейерлік қалпақшаларының, Бадам, көкбауыр, лимфа түйіндерінің белсенділігін қолдайды. Бұл анатомиялық түзілімдер шартты түрде орталық (бастапқы) және иммундық жүйелерге бөлінеді, олардан қан жасушалары оның басқа органдарына бөлінеді. Бұл жасушалар антиденелерді тиісті антигендерге синтездейді және олар дененің сұйықтықтарын — қан, шырышты, тер, құпияларды жейді.

ШАНЫШҚЫ ТЕМІР

(thymus, зобный без) — қан түзуші Ұлпаның орталық органы-лимфоидты. Темір кеуденің артына жоғарғы ортадағы және дәнекер-тоқылған капсуламен жабылған. Иннервируется блуждающими және симпатическими нервами. Жүйке талшықтарының эфференттік аяқталуы қан тамырларының айналасында, афференттік аяқталуы — бездің паренхимасында орналасады.

Ұзақ уақыт бойы айыр безі әртүрлі функцияларды, оның ішінде өсу мен жыныстық дамуға әсер, зат алмасу және т. б. және тек 60-шы жылдардан бастап, перифериялық лимфоидты органдар қалыптасқанға дейін айыр безін жою дәлелденген кейін
(көкбауыр, лимфа түйіндері) ағзаның иммуногенезінің барлық жүйесінің дамуын тоқтатуға әкеледі. Иммунитетінің орталық органы ретінде айыр безі туралы түпкілікті пікір адамда және жануарларда туа біткен иммундық тапшылық аурулары анықталғаннан және егжей-тегжейлі зерттеуден кейін қалыптасты.

Айыр безі омыртқаларда алғаш рет пайда болады. Жоғары балықтарда ол жақсы қалыптасқан. Көп жағдайда құстар мен сүтқоректілердің айыр темірі зерттелген. Құстарда айыр темірі мойынның екі жағында орналасқан жұмыртқа тәрізді чектерден тұрады. Сүтқоректілердің көпшілігінде ол 2-3 үлеспен ұсынылған және кенді аймақта орналасқан.

Адамның айыр безі құрсақішілік дамудың алтыншы аптасында пайда болады. Ол Жабер қалталарынан дамитын бранхиогенді мүшелер тобына жатады және алты апталық ұрықта ІІІ және IVпар Жабер қалталарының бумен тоқу түрінде пайда болады, бірақ IV жұптың ұрығы шағын болып қалады және редуцирленуі мүмкін. Ашалық безі ұрықтарының қалыптасуына жаберлі борозд түбінің эктодермасы да қатысады. Бездің эпителиалды ұрықтары каудаль бағытында өседі. Олардың дистальды бөлігі Темірдің денесін түзіп, қалыңдайды, ал проксимальды бөлігі созылып, одан әрі жоғалады және темірдің бастауын берген Жабер қалтасынан оқшауланады. Жүрек бағыты бойынша ұзындықтың жалғасуы кезінде бетбелгілердің дистальды бөліктері жақындап, бір-біріне тығыз жанасады, алайда олардың нақты бірігуі болмайды және сипатталатын органның екі жынысты құрылымы болады. Құрсақішілік дамудың 8-ші аптасының ортасына қарай айыр безі төсінің астына төмен түседі, онда перикардтың алдыңғы бетінде жатыр.
Бетбелгінің мойын бөлігі тар болып қалады және біртіндеп редуцирленеді.
Ерте кезеңде айыр безін салу басқа бездердің беткейінен айырмашылығы аз және жаппай эпителиалды ауыр түрі бар. Дамудың 2-ші айында ықшам эпителиальді ауырлар қоршаған мезенхимаға бай тамырлардың өсінділерін құрайды, және бездің ұрығы ұзарады. Ұлпаның ұлпасын саралау басталысымен, шамамен 10-шы аптадан бастап, бетбелгінің эпителийі біртіндеп ретикулярлы құрылымға ие болады. Ретикулум ілмектерінде дөңгелек ірі лимфоидты жасушалар орналасқан,олар көбею арқылы көптеген кіші лимфоциттерге (тимоциттерге) бастау береді.
Олардың саны тез өсуде, әсіресе 3-ші айдың басында.
Эпителиалды ретикулумның тығыздығы бірдей емес. 10-11-апталық эмбрионды ашалы безді толтырғанда ми және қыртыстық заттарды ажыратуға болады. 12-ші аптада ми затында алғаш рет айыр безі (гассаль торы) пайда болады. 18-ші аптадан кейін айыр безінің дамуы темірге қарағанда лимфоидты органға ұқсайды. Эмбриогенез процессінде айыр безі басқа лимфоидты тіндерден (көкбауыр, лимфа түйіндері) ерте қалыптасады және тууға дененің ең үлкен лимфоидты органы болып табылады.

Ересек адамда тимустың лимфоидты тіні эпителиальді, қан тамырларының мембраналарында бекітілген, жасушалармен және әртүрлі формадағы лимфоциттер көп. Соңғысы өте қозғалмалы: лимфоциттердің 15% — ы тәулік сайын көкбауыр мен лимфа түйіндеріне шығады.

Жаңа туған нәрестелердің дене салмағына без салмағының қатынасы 1:300. Туғаннан бастап оның салыстырмалы салмағының үздіксіз төмендеуі басталады, ол шамамен 30 жасқа дейін созылады. Шанышқылы безінің азаюына қарай оның паренхимасы біртіндеп май ұлпасымен алмастырылады. Егде жаста бездің орнында май тіндері бар май денесі деп аталады. Алайда, бұл тіндерде терең қартайғанша Шанышқылы паренхимасының қалдықтары сақталады.

АНАТОМИЯ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАР

Шанышқылы темір екі бірдей емес мөлшерден тұрады-оң және сол, жабыстырылған борпылдақ дәнекер матамен. Кейде басты үлестердің арасында аралық қосылады. Шанышқы Темірдің конфигурациясы жоғары жағында орналасқан пирамиданы еске салады. Оның жұмсақ консистенциясы, қызғылт-сұр. Шанышқылы безінің денесі мен төрт мүйізі бар: екі жоғарғы (мойын) өткір, кейде қалқанша безіне жетеді, және екі төменгі (кеуде) дөңгелектенген, кең, Шанышқылы безінің негізін құрайды. Шанышқы Темір бір немесе үш бөліктен тұрады және көп үлес санынан өте сирек (6-ға дейін). Мойын бөлігі тар, кеңірдектің бойында орналасқан, кейде қалқанша безіне жетеді.
Кеуде бөлігі, книзаны кеңейте отырып, кеуденің артында III деңгейге дейін төмендейді-
IV қабырға арасы, жүректің үлкен тамырларын және перикардтың жоғарғы бөлігін жабады.
Бездің өлшемдері мен салмағы, атап өтілгендей, жасы өзгереді
(жас инволюциясы).

Айыр безін қанмен қамтамасыз ету кеудеішілік артериядан жүзеге асырылады (a. thoracica int.), медиастиналды бұтақтар (rr. mediastinales) және перикардодиафрагментті қолқа (a. pericardiacophrenicae). Осы оқпандардан шығатын артериялар темірге кіреді, толқынаралық қабаттар бойынша тармақталады және долкалардың ішіне еніп, капиллярларды көбінесе қабаттық қабатқа береді. Ми зат капиллярларға кедей. Веналар артерияларға параллель жүреді.

Шанышқылы темірде капиллярлардың терең және беткі желісі бар жақсы дамыған ішкі органішілік лимфа жүйесі бар. Ми және қыртыс заттарында терең капиллярлы желі орналасқан, және де гассаль денесінің айналасындағы капиллярлар табылды. Без капсуласында және оның астында қабық қабатының капиллярларымен біріктірілген капиллярлардың беткі желісі бар. Лимфа капиллярлары қабық заттарында көп. Олар қан тамырларының бойымен жүретін бөлікаралық қалқалар ыдыстарына жиналады. Шанышқылы безінің лимфа тамырлары алдыңғы ортадағы лимфа түйіндеріне және трахеобронхиалды түйіндерге құяды.

Бездің иннервациясы кезбе нерві тармақтарымен, сондай-ақ смпатикалық діңнің төменгі мойын және жоғарғы кеуде түйіндерінен (жұлдызша түйінінен) бастау алатын симпатикалық нерві тармақтарымен жүзеге асырылады.

Ағзадағы айыр безінің функциялық белсенділігі кем дегенде екі фактордан кейін: жасушалық (Т — лимфоциттер өнімі) және гуморалдық (гуморалдық фактор секрециясы).

Т-лимфоциттер әртүрлі функцияларды орындайды. Құрайды плазматические жасушалар, бұғаттайды шамадан тыс реакция қолдай отырып, тұрақтылығы әр түрлі нысандарын лейкоциттер бөле отырып, лимфокины, активируя лизосомальные ферменттер және ферменттер макрофагтардың, келмеске кетіп жойылуда антигендер.

Иммундық жүйенің гуморальды компоненттері-лимфа түйіндерінің, көкбауыр, бауыр, сүйек кемігі және т. б. макрофагтармен синтезделген плазма және басқа да дене сұйықтықтарының глобулиндері,бөтен текті антигендерді дезактивациялайтын. Олар қанда, аз мөлшерде — қаннан гистогематикалық кедергілермен бөлінген мүшелер мен тіндерде — теріге, шырышты қабықтарға, миға, бүйрекке, өкпеге, т.б. иммуноглобулиндер жергілікті реакцияларды жүзеге асырады және ағзаны антигендерден қорғаудың бірінші эшелоны болып табылады. Адамның иммундық реакцияларының ерекшелігі белгілі бір антигендермен кездесулердің арқасында алдыңғы буындарда қалыптасты.

Қан сарысуының электрофоретикалық бөлінген гамма-глобулиндер иммундау кезінде бірнеше түрге бөлінеді бастапқыда IG, содан кейін IgG, содан кейін және т .б. қалыпты, немесе табиғи адам антиденелері — сау адамның сұйықтықтары мен тіндерінің антиденелері.

Стрессорлық әсер (психоэмоциялық кернеу, жылу, суық, аштық, қан жоғалту, күшті физикалық жүктеме) білім беруді басады
Т-лимфоциттер. Тимуста стрессорлық әсерлерді іске асырудың мүмкін жолдары тамырлы (темірдегі қан ағынының азаюы) және гуморальды болуы мүмкін
(клеткалардың басым митозы кортикоидтардың әсері және т.б.). Ұзақ стресс әлсіреу синдромына ұқсас симптомдардың дамуымен бірге жүреді (wasting
— синдромы, ағылш. waste-жұмсауға, жұмсауға) ішек қызметінің бұзылуы, тырнақтың сынғыштығын арттыру, шаштың жоғалуын күшейту, тургор мен терінің ылғалдылығының бұзылуы, иммунитеттің төмендеуі және т. б.

Тимус эндокриндік бездің (оның эпителиалды жасушалары қанға тимозин бөледі) және Т-лимфоциттердің (тимусқа тәуелді) түзілуін жүзеге асыратын иммунопродукциялаушы органның рөлін атқарады.

Т-лимфоциттердің тимуста жетілуі ағза балалық шақта кездесетін бөтен антигендерге рецепторлары бар лимфоциттерді бөлу есебінен жүзеге асырылады. Т-лимфоциттердің түзілуі антигендердің құрамына және қандағы Т — лимфоциттер санына қарамастан жүреді
(тимустың гистогематикалық кедергісінің өткізбеуі салдарынан) және генетикалық Механизмдермен және жасымен анықталады.

ГИСТОЛОГИЯ

Thymus жабылған соединительнотканной капсулой, отходят қалқалар, бөлетін паренхиму безі арналған мусульманский әр түрлі мөлшері. Капсулалар мен арақабырғаларда каллоген және ретикулярлы талшықтар бар. Әрбір бөлікте оның көлеміне қарамастан, қабық және ми зат бөлінеді. Үлескінің негізін кіші лимфоциттерге құрылымы бойынша ұқсас және дөңгелек оптикалық тығыз ядросы және тар базофильді цитоплазмасы бар диаметрі 6 мкм жуық клеткалар болып табылатын вилочкалық бездің лимфоциттерімен инфильтрленген жұлдызды эпителиалды жасушалардан губкоподобты желі құрайды. Лимфоциттердің жұлдызшалы жасушалар арасында жиналуы қабық затына тән түр мен қараңғы түс береді.

Ми зат лимфоциттердің аз мөлшері мен эпителиалды негіздің басым болуына байланысты ашық түсті.
Ми затына тән түзілімдер-гассаль торы, ол қайталанатын эпителиалды жасушалардың концентрациялық жиналуы болып табылады.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *