Өнімнің техникалық деңгейі мен сапасының картасы (Деңгей картасы) оның техникалық жетілдірілуін көрсете отырып, жаңадан игерілетін, жаңғыртылатын өнімге техникалық құжаттаманың құрамына кіреді. Ол өнімді әзірлеудің орындылығын негіздеу, оны өндіріске қою (өндірістен және пайдаланудан алу) немесе жаңғырту үшін, сертификаттау және бәсекеге қабілеттілікті айқындау, негізгі көрсеткіштердің үздік әлемдік үлгілерге сәйкестігін талдау кезінде, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу кезінде пайдаланылады.
Деңгей картасы нақты өнімге жасалады, оны әзірлеу және өндіріске қою нормативтік актілердің талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.
Мынадай өнімге деңгей картасын әзірлеу міндетті болып табылады: сертификаттауға жататын; маңызды халықтық-шаруашылық мәні бар машина жасау өнімдерінің тізбесінде көзделген; мемлекеттік тіркеуге жататын. Өлшемдік (параметрлік) қатарды құрайтын өнім және параметрлік қатарды құрмайтын, бірақ бірыңғай технология және бір нормативтік-техникалық құжат бойынша шығару жоспарланып отырған өнім тобы үшін өнімнің осы тобының үлгі өкіліне деңгей картасын жасауға рұқсат етіледі.
Өнімнің техникалық деңгейі мен сапасының картасы бес нысанды қамтиды:
1. Жалпы деректер: өнімнің мақсаты, қолданылу саласы және сипаттамасы; бас ұйым; әзірлеуші ұйым; дайындаушы кәсіпорын; өнімнің патенттік тазалығы бар елдер; техникалық деңгейді бағалау нәтижелері және т. б.
2. САПАНЫҢ техникалық деңгейін анықтау: Көрсеткіштердің атауы; бағаланатын өнім көрсеткіштерінің, базалық, перспективалық және ауыстырылатын үлгілердің, үздік отандық және шетелдік аналогтардың мәні.
3. Үлгі өлшемдік қатардың, өнім тобының өкілдері туралы мәліметтер: өнім өкілінің атауы, өнімнің техникалық деңгейі көрсеткіштерінің атауы мен мәні және т. б.
4. Аналогтар туралы деректер: өнім коды; Өндіруші ел және кәсіпорын; өнімді өндіріске қойған жыл.
5. Өнімнің сапасы туралы мәліметтер: мемлекеттік сынақтардың нәтижелері, Сертификаттау туралы деректер.
Өнімнің техникалық деңгейінің картасын техникалық тапсырманы дайындау кезеңінен бастап және өнімді өндірістен алып тастаумен аяқталатын өнімнің бас әзірлеушісі әзірлейді және жүргізеді. Картаны жасай отырып, ол өнімнің өмірлік циклінің барлық сатыларында ғылыми-зерттеу және эксперименттік жұмыстардың, патенттік зерттеулердің нәтижелерін пайдалануы, өзгерістер мен толықтыруларды уақтылы енгізу үшін ұқсас өнімге халықаралық және ұлттық стандарттардың талаптарын, тәжірибелік үлгілердің мемлекеттік сынақтарының нәтижелерін ескеруі тиіс.
Өнімнің осы түрі бойынша бас ұйым (егер ол әзірлеуші болып табылмаса) әзірлеушіге үздік отандық және шетелдік аналогтардың техникалық деңгейі мен сапасы туралы ақпарат береді. Оның тікелей қатысуымен көрсеткіштерді қолдану жөніндегі ұсынымдарға сәйкес деңгей картасына енгізілетін біртекті өнім тобы үшін сапа көрсеткіштерінің бірыңғай номенклатурасы анықталады (кестені қараңыз. 1.1).
Өнімнің техникалық деңгейі картасына мынадай тұлғалар қол қояды::
Әзірлеуші — техникалық тапсырманы құрастыру кезеңінде;
Өнімге тапсырыс беруші (негізгі тұтынушы) — техникалық тапсырманы келісумен бір мезгілде.
Өнімнің техникалық деңгейі карталарының көшірмелерін әзірлеуші бас ұйымға, Тапсырыс берушіге, стандарттаудың базалық (бас) ұйымына, бас дайындаушыға, ал түпнұсқаның телнұсқасын-өнімді мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен береді.
2 тақырып. КӘСІПОРЫНДАРДА ӨНІМ САПАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
2.1. Өнімнің сапасына шығындарды есепке алу және талдау.
Шығындардың сапаға жіктелуі
Сапа ұғымы мен санаттары ИСО халықаралық стандарттарына сәйкес экономикалық маңызы бар. Бұл сапаны басқару ең жоғары экономикалық әсерге қол жеткізу мақсатында жүргізілетіндігін білдіреді және сапаны әкімшілік басқару кезінде экономикалық факторларға сүйену жүзеге асырылуы тиіс.
Өнім сапасының артуымен тұтынушы ұтысы алдымен тез өсуде, содан кейін бұлжытпай төмендее бастайды. Керісінше, сапасы жоғары өнімді өндіру мен пайдалануға жұмсалатын шығындардың баяу өсуі прогрессивті түрде өсе бастайды.
Тұтынушы ұтысы мен дайындауға арналған шығындар арасындағы айырмашылық ең көп болатын сапа деңгейін оңтайлы деп есептеу керек.
Халық тұтынатын тауарларға қатысты сәнге сәйкестігі, эстетикалық талаптарға қанағаттану және т.б. сияқты көрсеткіштерді ескеру қажет, бұл бірқатар жағдайларда осы бұйымдарды қымбаттатуы мүмкін. Сонымен қатар, мұндай бұйымдардың сапасы экономикалық тиімділікке мүлдем байланысты емес деп санауға болмайды. САПАНЫҢ жекелеген көрсеткіштерінің деңгейін арттыра отырып, тұтынылатын бұйымдардың санын азайтуға, кәсіпорындар мен сауда желісінде нормативтен тыс қорлардың қалыптасуының алдын алуға, айналым қаражатына қажеттілікті қысқартуға, қоғамдық еңбекті үнемдеуді қамтамасыз етуге, сериялықты, шығарылымның массивтілігін арттыруға болады. Өнімнің сапасын жақсарту материал сыйымдылығына (шикізат, материалдар, отын, энергия үнемдеу); қор сыйымдылығына (негізгі және айналым қорларын үнемдеу); өнімнің өзінің ұзақ мерзімділігі мен сенімділігіне (жалпы қызмет мерзімдерін арттыру, жөндеу аралық кезеңдерді ұлғайту) әсер етеді.
Сапаға арналған шығындарды жіктеу-олардың құрамын және есепке алуды, талдау мен бағалауды ұйымдастыруға қойылатын талаптарды анықтау дұрыс шешуге байланысты басты міндеттердің бірі. Жіктеуге қойылатын негізгі талап өнімнің сапасына байланысты және оған әсер ететін барлық шығындарды барынша толық қамту, сондай-ақ сапаны қалыптастыру процесінің күрделілігі мен көп факторлы сипатын көрсететін толық сипаттама болып табылады. Жіктеу өнімді жасау мен тұтынудың барлық кезеңдерін қамтуы тиіс және оған белгілердің барынша ықтимал санын (кесте. 2.1).
2.1-кесте
Сапа шығындарының жалпыланған жіктемесі
Жіктеу белгісі
Шығындардың сыныптамалық тобы
1 2
Нысаналы мақсаты бойынша
Сапаны жақсартуға, сапаны қамтамасыз етуге, сапаны басқаруға
Экономикалық шығындар
Ағымдағы, біржолғы
Шығындардың түрі бойынша
Өндірістік, Өндірістік емес
Анықтау әдісі бойынша тікелей, жанама
Есепке алу мүмкіндігі бойынша
Тікелей есепке алынатындар: тікелей есепке алынбайтын; экономикалық тұрғыдан есепке алынбайтын
Жіктеу белгісі
Шығындардың сыныптамалық тобы
Өнімнің өмірлік циклінің кезеңдері бойынша
Бұйымды әзірлеу кезіндегі сапаға; Бұйымды дайындау кезіндегі сапаға; бұйымды пайдалану кезіндегі сапаға
Өндірістік процеске қатысты
Негізгі өндірістегі сапаға; қосалқы өндірістегі сапаға; өндіріске қызмет көрсету кезіндегі сапаға
Мүмкіндігінше бағалау жоспарланған және нақты
Сипаты бойынша құрылымын рирования
Кәсіпорын бойынша; өндіріс (цех, учаске) бойынша; өнім түрлері бойынша
Қалыптастыру және есепке алу объектілері бойынша
Өнім, процестер, қызметтер
Есепке алу түрі бойынша
Жедел, талдау, бухгалтерлік,
А. Фейгенбаум ұсынған өнімнің сапасын қамтамасыз етуге арналған шығындарды сыныптауға сәйкес сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындар:
* Сапа саласында оқуға кететін шығындарды, сапа бөлімінің шығындарын қамтитын ақауларды алдын алу шығындары;
* Бақылау мен сынақтарды қамтитын сапа деңгейін бағалауға арналған шығындар; сапаны қамтамасыз ету бойынша қызметті тексеру;
* Ақаулар мен жарнамалардан шығындарды қамтитын ақаудан болған шығындар •
Жапон моделі жоғарыда қарастырылған схемалардан түбегейлі ерекшеленеді, өйткені оның негізіне өнімге емес, сапаны қамтамасыз етуге және оның нәтижелерін бағалауға бағытталған тұжырымдама салынған және неғұрлым негізделген болып табылады. Жапон концепциясы Исикава Каорға «жапондық сапаны басқару әдістері»жұмысында баяндалған. «Басқарушылық» деп атауға болатын көзделген тәсіл сапа шығындары мәселелері бойынша экономикалық зерттеулерде қалыптасқан проблеманы шешуге мүмкіндік береді, өйткені принципті маңызды сұрақтарға жауап береді: өнімнің өзіндік құны сапа шығындарынан немен ерекшеленеді; сапа және т. б. шығындар өзіндік құнда қандай үлес алады.
Сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындар есебі сәйкессіздіктер мен ақаулардың алдын алу жөніндегі іс-шаралардың құнын ұлғайту жолымен жалпы шығындарды азайту мақсатында жұмыс құнын айқындауды білдіреді. Нәтижесінде сапаны бағалауға арналған шығындар мен ақауға байланысты шығыстар азайтылуы тиіс. Сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындар пайдалы шығындарды (ақаулардың алдын алуға арналған шығыстарды) және шығындарды (бағалауды жүргізуге арналған шығындарды және ақауға байланысты шығыстарды) қамтиды. Экономикалық тиімділік шығындарды кірістермен емес, шығындарды шығындармен салыстыру жолымен бағаланады.
Жапон моделі сапа жүйесі шеңберінде қызмет түрлеріне қойылатын талаптарды регламенттейтін ИСО 9000 стандарттарының мазмұнымен келісілетіндігі өте маңызды болып табылады. Сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындарды анықтаудың «басқарушылық» бағыты одан әрі дамуды қажет етеді.
2.2. Өнім сапасын жоспарлау және ынталандыру
Кәсіпорында өнім сапасын арттыруды жоспарлау оның өніміне ағымдағы және перспективалық сұранысты мұқият зерттеуге, тұтынушылардың пікірлерін талдауға, Тапсырыс берушілермен шарттарды пысықтауға негізделуі тиіс. Өнімнің сапасын арттыру жоспарлары өнімді сертификаттау нәтижелерін, қолданыстағы стандарттар мен техникалық шарттардың прогрессивті талаптарын, ғылыми зерттеулердің нәтижелерін, патенттік материалдарды, лицензияларды, ғылыми-техникалық ақпараттың деректерін, тұтынушылардың талаптарын ескеруге тиіс. Кәсіпорында өнім сапасын болжау, перспективалық және ағымдағы жоспарлау жүргізіледі.
Өнімнің сапасын арттыру бойынша жоспарланған тапсырмалар мен міндеттемелер кәсіпорын жоспарларының басқа бөлімдерімен келісілуі, материалдық, еңбек және қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Жоспарлау пәні бұйымдардың тіршілік циклінің барлық сатыларында сапасын сипаттайтын көрсеткіштер болып табылады.